Dữ liệu toàn cầu về các phản ứng chính sách của ngân hàng trung ương trước đại dịch COVID-19

Cơ sở dữ liệu của BIS mô tả đặc trưng của các chính sách và so sánh các biện pháp được triển khai bởi NHTW tại 11 nền kinh tế phát triển (AEs) và 28 nền kinh tế đang phát triển (EMEs). Các thông tin bao gồm các chính sách: có bản chất tiền tệ; đã được công bố trước hoặc tại thời điểm thực hiện; và được triển khai để ứng phó với đại dịch Covid-19. Nhằm giảm thiểu sự không đồng nhất và đảm bảo mức độ khả năng so sánh giữa các khu vực, các chính sách phi tiền tệ được loại trừ, như: chính sách ổn định tài chính, chính sách an toàn vi mô và vĩ mô (ngay cả khi chúng được thực hiện bởi các NHTW). Ngoài ra, một số biện pháp cũng không được tính đến như những biện pháp chỉ được công bố - trực tiếp hoặc gián tiếp - sau khi đã thực hiện (chủ yếu là các biện pháp liên quan ngoại hối); các chính sách không liên quan đến đại dịch hoặc ảnh hưởng của đại dịch (như việc giới thiệu các loại tiền kỹ thuật số của NHTW).

Tất cả các thông tin được lấy từ các nguồn công khai - chủ yếu là website của các NHTW và được phân loại thành các nhóm: các biện pháp lãi suất, chính sách dự trữ; hoạt động cho vay; các chương trình mua tài sản; và hoạt động ngoại hối. Việc phân loại dữ liệu này nhằm tạo thuận lợi để so sánh các chính sách giữa các quốc gia và đánh giá hiệu quả của chúng.

Các chính sách lãi suất và dự trữ

Sau khi dịch Covid-19 bùng phát, biện pháp đầu tiên mà nhiều NHTW thực hiện là cắt giảm các mức lãi suất chính sách để giảm chi phí vốn và hỗ trợ tổng cầu. Ngoài Nhật Bản và khu vực đồng euro là những nơi lãi suất dưới 0, hầu hết các quốc gia khác đều nhanh chóng cắt giảm lãi suất. Tại một số nền kinh tế mới nổi lãi suất đã xuống mức thấp nhất trong lịch sử, như: NHTW Thổ Nhĩ Kỳ cắt giảm lãi suất 300 điểm cơ bản (bp), là mức giảm lãi suất lớn nhất trong số 39 nền kinh tế được báo cáo. Các NHTW của Brazil, Mexico, Peru và Nam Phi cũng giảm hơn 200 bp; Chile, Colombia, Cộng hòa Séc, Hồng Kông, Israel, Ấn Độ, Philippines, Ba Lan, Nga, Singapore, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Việt Nam giảm trên 100 bp.

Tại nhiều quốc gia phát triển, khi lãi suất gần bằng 0, các NHTW đã đưa ra định hướng chính sách để báo hiệu rằng lãi suất sẽ được duy trì ở mức thấp trong một thời gian dài. NHTW một số nền kinh tế mới nổi như Brazil và Chile cũng đưa ra định hướng trong các tuyên bố chính sách của mình. Brazil là một trường hợp đặc biệt khi Ủy ban chính sách tiền tệ đã thay đổi các định hướng chính sách 3 lần nhưng không giảm lãi suất mặc dù vẫn còn dư địa (lãi suất chính sách tối thiểu đạt được là 2%). Một trong những lý do có thể là NHTW không muốn mạo hiểm khi việc giảm lãi suất hơn nữa có thể khiến tiền tệ giảm giá mạnh hoặc dòng vốn lớn chảy ra.

Cùng với chính sách lãi suất thấp, các NHTW cũng thực hiện thay đổi chính sách dự trữ để nhanh chóng giải phóng thanh khoản cho các tổ chức tài chính. Chính sách dự trữ được sử dụng rộng rãi hơn tại các EME trong đó hầu hết liên quan đến những thay đổi trong các tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Nhờ vậy, một lượng thanh khoản đáng kể đã nhanh chóng được bơm vào hệ thống. Tại Brazil, NHTW đã bơm khoảng 68 tỷ BRL (tương đương 12 tỷ USD) thông qua việc giảm dự trữ bắt buộc với tiền gửi có kỳ hạn từ 25% xuống 17%. Trong các trường hợp khác, việc giảm dự trữ bắt buộc phải tuân theo các điều khoản hạn chế. Ngân hàng nhân dân Trung Quốc giảm dự trữ bắt buộc tới 200bp cho các ngân hàng đáp ứng các mục tiêu của tài chính toàn diện và cho các ngân hàng nông thôn hỗ trợ những người vay nhỏ. Một số quốc gia khác đã điều chỉnh mức lãi suất cho các khoản dự trữ chính sách. Ví dụ, NHTW Thổ Nhĩ Kỳ đã giảm lãi suất đối với dự trữ bắt buộc bằng đồng liras từ 10% xuống 0% nhưng chỉ đối với một số các ngân hàng. Cuối cùng, một số quốc gia đã công bố các biện pháp liên quan đến tuân thủ, như là những thay đổi với các công cụ được coi là dự trữ. Ví dụ: NHTW Argentina cho phép sử dụng các công cụ nợ của NHTW, NHTW Philipines cho phép sử dụng các khoản vay được cấp cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) còn NHTW Malaysia chấp nhận trái phiếu chính phủ như dự trữ bắt buộc.

Hỗ trợ thanh khoản và cấp tín dụng

Số liệu cho thấy khoảng 60% chính sách cho vay tại cả AEs và EMEs là những chương trình được xây dựng mới. Hơn một nửa trong số các chương trình này (cả mới và cũ), đều có kỳ hạn ngắn (≤ 12 tháng). Với các chương trình hiện có, NHTW chủ yếu mở rộng quy mô, kỳ hạn của gói hỗ trợ và loại tài sản thế chấp đủ điều kiện.

Tại AEs, NHTW đã thiết lập các hoạt động cho vay không có mục tiêu trong những tháng đầu tiên của đại dịch để giải quyết tình trạng thiếu thanh khoản và ngăn chặn sự đóng băng của thị trường. Fed, NHTW Canada (BOC) và NHTW Nhật Bản (BOJ) đã tăng số lượng các thỏa thuận mua lại và kéo dài kỳ hạn của các hợp đồng. Fed cũng công bố các chương trình cho vay hướng tới những phân khúc thị trường tài chính cụ thể. Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) đã thay đổi kỳ hạn của các khoản vay hiện hữu thông qua việc cung cấp cho các ngân hàng thanh khoản bắc cầu. Tiếp đó, ECB đã thiết lập thêm nghiệp vụ tái cấp vốn khẩn cấp dài hạn do đại dịch (PELTRO). NHTW Anh (BoE) và BOC cũng lần đầu tiên kích hoạt nền tảng repo dự phòng có thời hạn (CTRF) lần đầu tiên kể từ khi được thiết lập lần lượt vào năm 2014 và 2015; đồng thời kéo dài kỳ hạn của các hoạt động cho vay với các hợp đồng mua lại lên đến hai năm.

Tại EMEs, các NHTW mở rộng các nền tảng hỗ trợ thanh khoản hiện có bằng cách giảm lãi suất, tăng các loại tài sản thế chấp đối tác đủ điều kiện. Tại Mỹ Latinh, NHTW Brazil giảm chi phí cho vay thanh khoản, NHTW Chile chấp nhận trái phiếu doanh nghiệp làm tài sản đảm bảo cho các hỗ trợ thanh khoản; khôi phục nền tảng hỗ trợ thanh khoản có kỳ hạn (FCIC) - đã từng được sử dụng trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu- nhưng với phạm vi và quy mô lớn hơn; đồng thời kích hoạt hạn mức tín dụng thanh khoản bổ sung. NHTW Colombia cũng mở rộng tiếp cận các phiên đấu giá hợp đồng repo và nền tảng hỗ trợ thanh khoản cho cả các quỹ hưu trí, một số tổ chức quản lý quỹ và các quỹ tiết kiệm quốc gia. NHTW cũng tăng kỳ hạn của đấu giá hợp đồng repo lên 90 ngày đối với nợ doanh nghiệp và lên 60 ngày đối với nợ công. NHTW Mexico giảm lãi suất hỗ trợ thanh khoản thông thường từ mức 2,2 lần lãi suất chính sách xuống còn 1,1 lần và mở rộng các tài sản thế chấp đủ điều kiện và cho phép các ngân hàng phát triển được tiếp cận hỗ trợ thanh khoản.

Tại EMEs ở châu Á, NHTW Hàn Quốc áp dụng không giới hạn nghiệp vụ repo kỳ hạn 91 ngày với lãi suất cố định, mở rộng phạm vi tài sản thế chấp và các tổ chức đủ điều kiện vay vốn thông qua các giao dịch repo nghịch đảo. Các NHTW của Trung Quốc, Indonesia và Malaysia cũng tăng cường bơm thanh khoản bằng cách sử dụng repo nghịch đảo. Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ nới lỏng các giới hạn cho vay qua đêm, NHTW Thái Lan thiết lập các biện pháp để hỗ trợ nhu cầu thanh khoản của các quỹ tương hỗ…

Ở Đông Âu, Ngân hàng Quốc gia Czech cho phép các công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí tham gia vào các nghiệp vụ repo. Hoạt động repo cũng được tăng tần suất, với kỳ hạn dài hơn và cho phép sử dụng trái phiếu thế chấp làm tài sản cầm cố. Ngân hàng Magyar Nemzeti và NHTW Israel đã mở rộng các loại tài sản thế chấp đủ điều kiện, bao gồm cả các khoản vay của doanh nghiệp.

Một điểm khác biệt chính giữa các chính sách cho vay mới và hiện hữu là phần lớn các chính sách cho vay mới nhắm vào khu vực tư nhân. NHTW tại AEs triển khai các biện pháp cho vay dài hạn để hỗ trợ dòng vốn tín dụng cho các hộ gia đình và các tập đoàn phi tài chính. Fed, BoJ và BoE thiết lập các chương trình cho vay có mục tiêu để cung cấp vốn ưu đãi cho các ngân hàng với điều kiện cho vay SMEs. Các NHTW của Mỹ Latinh cũng triển khai một số chương trình tín dụng cho SMEs, trong đó hầu hết là hợp tác với bộ tài chính. NHTW Brazil quản lý một hạn mức vốn hỗ trợ khẩn cấp để giúp các công ty trả tiền lương và các chi phí khác. Tại Peru, một chương trình bảo lãnh quốc gia của chính phủ (Reactiva Peru) được phê duyệt, cho phép các tổ chức tài chính sử dụng danh mục dự án tín dụng của mình để được bảo lãnh và thực hiện các nghiệp vụ repo với NHTW. NHTW Mexico cũng xây dựng hai chương trình khác nhau để cung cấp tài chính cho các SME,…

Tại Đông Âu và Châu Phi, hoạt động cho vay đối với khu vực tư nhân có nhiều hình thức khác nhau. NHTW Hungary đã giới thiệu một chương trình cho vay thế chấp dài hạn với tổng số tiền vay không hạn chế và lãi suất cố định. NHTW Israel cung cấp cho các ngân hàng các khoản vay với lãi suất cố định (- 0,1%) để cho SMEs vay, với điều kiện lãi suất cho vay không vượt quá +1,3% lãi suất cơ bản. Ngân hàng Dự trữ Nam Phi cho phép các doanh nghiệp có doanh thu hàng năm dưới 300 triệu Rand được đăng ký các khoản vay có bảo lãnh để trang trải các chi phí hoạt động như tiền lương, tiền thuê nhà và các hợp đồng với nhà cung cấp.

Tại châu Á, NHTW Thái Lan cung cấp các khoản "cho vay ưu đãi" thông qua ngân hàng cho SMEs, trong đó chính phủ bù đắp một phần thiệt hại cho các ngân hàng và trả lãi sáu tháng đầu tiên. Trung Quốc mở rộng các chương trình cho vay lại và tái chiết khấu với lãi suất thấp để hỗ trợ các nhà sản xuất vật tư y tế, các doanh nghiệp vi mô, nhỏ và vừa (MSMEs) sản xuất nhu yếu phẩm hàng ngày và lĩnh vực nông nghiệp. Trong khi đó, các ngân hàng chính sách của Trung Quốc tăng cường tín dụng hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân, vi mô và nhỏ với lãi suất ưu đãi. Cơ quan Tiền tệ Singapore triển khai một chương trình hỗ trợ thanh khoản bằng đô la Singapore giúp các tổ chức tài chính cho vay các SME theo các chương trình bảo lãnh vay của chính phủ. Hàn Quốc và Malaysia cũng tăng quy mô và giảm lãi suất của các chương trình hỗ trợ hiện có cho các SME. Cuối cùng, một số NHTW tại EMEs châu Á đã thực hiện các biện pháp nhằm tăng tính thanh khoản cho thị trường. NHTW Thái Lan giảm phát hành trái phiếu, Cơ quan tiền tệ Singapore cũng điều chỉnh hoạt động thị trường tiền tệ hàng ngày nhằm đảm bảo duy trì thanh khoản nhiều hơn trong hệ thống ngân hàng.

Hoạt động thị trường: mua tài sản và hoán đổi trái phiếu

Một nhóm chính sách khác được các NHTW thực hiện tại cả các nền kinh tế mới nổi và phát triển là các chương trình mua tài sản, mặc dù với các mục tiêu khác nhau. Đối với AEs, các chương trình mua tài sản đóng một vai trò quan trọng trong giai đoạn quản lý khủng hoảng trong khi vai trò của chúng hạn chế hơn tại EMEs. Nếu như chỉ khoảng 40% các chương trình mua tài sản của AEs là mới, thì tỷ lệ này của EMEs là trên 90%. Điểm chung của cả hai khu vực là các chương trình mua tài sản chủ yếu liên quan đến các công cụ dài hạn (chiếm trên 70%).

Dữ liệu của BIS cho thấy các chương trình mua tài sản khu vực tư nhân chiếm đa số. NHTW tại AEs đã kích hoạt các chương trình này nhằm trực tiếp hỗ trợ dòng tín dụng cho các công ty phi tài chính. Hầu hết các chương trình đều liên quan đến thương phiếu hoặc trái phiếu doanh nghiệp, một số loại tài sản khác gồm trái phiếu có bảo đảm, cổ phiếu và chứng khoán được bảo đảm bằng tài sản hoặc thế chấp. Tất cả 5 NHTW lớn nhất của khu vực AEs đã thiết lập hoặc tăng quy mô các chương trình mua thương phiếu và trái phiếu doanh nghiệp, trong khi ECB mở rộng sang các thương phiếu phi tài chính. Fed lần đầu tiên mua các trái phiếu cấp đầu tư và mở rộng việc chấp nhận mua các trái phiếu bị hạ cấp - trực tiếp hoặc thông qua các quỹ giao dịch trao đổi (ETFs). BOJ tăng quy mô mua thương phiếu và trái phiếu doanh nghiệp lên gấp 4 lần, trong khi BOE thông báo dành ít nhất 10% trong số 200 tỷ bảng Anh của gói mua tài sản bổ sung cho các hoạt động liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp.

Đối với EMEs, các chương trình mua tài sản được xem là lãnh địa mới, do đó các loại tài sản ít đa dạng hơn. Tại Mỹ Latinh, chỉ có Chile và Colombia tham gia vào các chương trình mua tài sản của khu vực tư nhân nhưng giới hạn trong trái phiếu ngân hàng thương mại. NHTW Chile đã triển khai hai chương trình mua tài sản bổ sung nhằm giảm bớt các tác động tài chính của một cải cách cho phép rút tiền từ các quỹ hưu trí. NHTW Thái Lan cung cấp các khoản tài chính bắc cầu cho các công ty thông qua Quỹ bình ổn Trái phiếu doanh nghiệp để mua các trái phiếu có rủi ro thấp đáo hạn trong giai đoạn 2020–21. NHTW Hungary đưa ra một chương trình mua trái phiếu thế chấp và mở rộng chương trình hiện có, trong khi NHTW Israel cũng đã thiết lập một chương trình mua trái phiếu doanh nghiệp.

Cùng với mua tài sản của khu vực tư nhân, các NHTW còn triển khai các chương trình mua tài sản của chính phủ như trái phiếu chính phủ, các tài sản của các tổ chức công, trái phiếu chính quyền địa phương. Tại Hoa Kỳ, các chương trình này là công cụ đảm bảo cho thị trường kho bạc hoạt động trơn tru và duy trì vai trò chủ chốt của nó trong việc định giá các tài sản tài chính. Tương tự, hoạt động mua tài sản của ECB cũng giúp duy trì truyền tải hiệu quả chính sách tiền tệ. Ngoài ra, các chương trình này còn giúp khôi phục niềm tin và tạo điều kiện phục hồi nhanh chóng tổng cầu khi kết thúc phong tỏa. Trong khi Fed và BOJ tuyên bố mua trái phiếu chính phủ không giới hạn, BOC cũng lần đầu tiên triển khai chương trình mua tài sản, bao gồm cả trái phiếu do các cơ quan và chính quyền địa phương phát hành. ECB đã mở rộng chương trình mua tài sản (APP) đang triển khai với cả tài sản khu vực công và tư nhân.

Tại châu Á, Đông Âu và châu Phi, các NHTW cũng tích cực mua trái phiếu chính phủ. NHTW Ấn Độ, Hàn Quốc, Philippines và Thái Lan thực hiện mua trái phiếu chính phủ trực tiếp trên thị trường thứ cấp, trong khi NHTW Indonesia mua trái phiếu trên thị trường sơ cấp để hỗ trợ các biện pháp của chính phủ nhằm giảm nhẹ tác động của đại dịch và thúc đẩy phục hồi kinh tế. NHTW Hungary, Israel, Ba Lan, Romania và Nam Phi cũng đã mua chứng khoán chính phủ ở thị trường thứ cấp để khôi phục tính thanh khoản và tăng cường cơ chế truyền tải chính sách tiền tệ. Ở Thổ Nhĩ Kỳ, NHTW cũng mua vào trái phiếu chính phủ từ các ngân hàng đại lý chính. Tại Mỹ- Latinh, các NHTW nhìn chung thận trọng với các chương trình mua nợ công khi chỉ có Colombia mua nợ công trên thị trường thứ cấp. NHTW Brazil và NHTW Chile đã đề xuất sửa đổi các điều luật cho phép NHTW mua trái phiếu chính phủ. Chile cũng triển khai một chương trình mua tài sản đặc biệt liên quan đến trái phiếu của NHTW.

Các hoạt động ngoại hối

Dữ liệu cho thấy các biện pháp thanh khoản ngoại hối đóng vai trò quan trọng nhằm giảm bớt sự căng thẳng trên thị trường ngoại tệ tại các nền kinh tế. Việc nợ phải trả bằng USD tăng, cùng với đồng USD tăng giá, khiến thị trường vốn bằng USD chịu áp lực. Để ứng phó, Fed đã giảm chi phí hoán đổi ngoại tệ và kéo dài kỳ hạn hoán đổi với 5 NHTW cũng như mở lại các kênh hoán đổi với 9 nước khác. Với các nước không tiếp cận được với kênh hoán đổi ngoại tệ, có thể sử dụng một nền tảng thỏa thuận mua lại tạm thời (FIMA Repo Facility) của Fed để đảm bảo tính thanh khoản.

Trong cuộc khủng hoảng Covid-19, các NHTW tại EMEs đã thực hiện nhiều biện pháp can thiệp trên thị trường ngoại hối để cải thiện tính thanh khoản và hạn chế biến động tỷ giá. Tại Mỹ Latinh, các công cụ ngoại hối phái sinh được ưu tiên để can thiệp thị trường ngoại hối với mục tiêu là cung cấp cho những người tham gia thị trường các biện pháp phòng ngừa để giảm rủi ro tiền tệ. Nhiều NHTW khu vực châu Á mới nổi cũng sử dụng các biện pháp nhằm giảm thiểu biến động tỷ giá có khả năng gây mất ổn định thị trường tài chính. Trong trường hợp của Indonesia, NHTW đã can thiệp vào thị trường ngoại hối giao ngay và thị trường hợp đồng kỳ hạn không giao dịch nội địa, NHTW Malaysia đã thực hiện can thiệp ngoại hối có mục tiêu để giảm thiểu biến động tỷ giá và đảm bảo đủ thanh khoản ngoại hối,… Các biện pháp bổ sung cũng được thực hiện bởi một số NHTW để đảm bảo đủ thanh khoản bằng USD. Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ cung cấp hoán đổi mua/bán thông qua đấu giá, NHTW Indonesia tăng tần suất đấu giá hoán đổi ngoại hối cho các kỳ hạn 1, 3, 6 và 12 tháng từ 3 lần/tuần lên hàng ngày. ECB và các NHTW của Hungary và Romania đã đồng ý thiết lập một thỏa thuận về cung cấp tính thanh khoản bằng đồng euro cho các tổ chức tài chính trong nước. Các NHTW Thổ Nhĩ Kỳ và NHTW Qatar đã sắp xếp một cơ sở hoán đổi tiền tệ với giá trị là 15 tỷ USD,…

MN (theo BIS)