Ngày 16/5/2016, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 35/NQ-CP về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp, với mục tiêu đến năm 2020, Việt Nam có ít nhất 1 triệu doanh nghiệp hoạt động, đồng thời Chính phủ đã ban hành nhiều giải pháp nhằm hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp, đặc biệt là đối tượng doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Song song với chủ trương của Chính phủ, trên cơ sở chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), các ngân hàng thương mại (NHTM) đã đưa ra nhiều chương trình ưu đãi nhằm hỗ trợ các DNNVV có thể tiếp cận nguồn vốn. Tuy nhiên, việc ưu đãi giá chỉ phần nào tháo gỡ giảm chi phí sản xuất kinh doanh cho DNNVV nhưng chưa giải quyết được căn nguyên của vấn đề khó khăn trong tiếp cận nguồn vốn mà DNNVV gặp phải.
1
Bài viết đưa ra các đánh giá thực trạng và giải pháp đối với bản thân DNNVV, đối với hệ thống ngân hàng và kiến nghị đối với các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan, trong đó tài trợ chuỗi cung ứng trên nền tảng công nghệ (Supply Chain Management E-Platform) đang được Vietcombank cùng các đơn vị tư vấn có uy tín trên thị trường nghiên cứu, phối hợp triển khai nhằm đưa ra phương thức cho vay với việc kết hợp giữa bên mua và bên bán trên nền tảng ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm tháo gỡ khó khăn trong việc cấp tín dụng trên cơ sở tài sản bảo đảm, tạo thêm nguồn lực cho DNNVV vươn ra biển lớn.
1. Vai trò của DNNVV đối với nền kinh tế Việt Nam và khung chính sách của Chính phủ hỗ trợ hoạt động đối với DNNVV
Tính đến thời điểm 31/12/2018, cả nước có 714.755 doanh nghiệp đang hoạt động, tăng 9,2% so với năm 2017. Giai đoạn 2016 - 2018, số lượng doanh nghiệp mới tăng trưởng mạnh, trung bình mỗi năm có gần 123 nghìn doanh nghiệp gia nhập thị trường với số vốn đăng ký khoảng 1,2 triệu tỷ đồng, tăng 49,3% về số doanh nghiệp và 155,8% về số vốn đăng ký so với giai đoạn 03 năm trước đó[1]. Trong 06 tháng đầu năm 2019, có thêm gần 67 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới, với tổng số vốn đăng ký là 860,2 nghìn tỷ đồng, tăng 3,8% về số doanh nghiệp và tăng 32,5% về số vốn đăng ký so với cùng kỳ năm 2018[2].
Lực lượng DNNVV chiếm khoảng 98,1% tổng số doanh nghiệp trên cả nước, đóng góp khoảng 45% GDP, 31% vào tổng thu ngân sách nhà nước và thu hút hơn 5 triệu việc làm[3]. DNNVV được xem như lực lượng sản xuất quan trọng của nền kinh tế, tạo ra của cải vật chất và công ăn việc làm cho xã hội. Sự phát triển của DNNVV cũng là nền tảng để hình thành những tập đoàn tư nhân của đất nước.
Ngày 12/06/2017, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa số 04/2017/QH14 ban hành nhằm tạo khuôn khổ pháp lý hỗ trợ hoạt động của DNNVV, tập trung vào 03 nhóm đối tượng chính là DNNVV chuyển đổi từ hộ kinh doanh, DNNVV khởi nghiệp sáng tạo và DNNVV tham gia cụm liên kết ngành, chuỗi giá trị với các hình thức hỗ trợ: (1) Hỗ trợ tiếp cận tín dụng; (2) Hỗ trợ thuế, kế toán; (3) Hỗ trợ mặt bằng sản xuất; (4) Hỗ trợ công nghệ, hỗ trợ cơ sở ươm tạo, cơ sở kỹ thuật, khu làm việc chung; (5) Hỗ trợ mở rộng thị trường; (6) Hỗ trợ thông tin, tư vấn và pháp lý; (7) Hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực.
2. Tiếp cận vốn của các DNNVV trong thời gian qua
Với quy mô doanh nghiệp còn hạn chế, về cơ bản, các DNNVV khó có khả năng tiếp cận nguồn vốn từ thị trường chứng khoán, phát hành trái phiếu trong nước và quốc tế, vay vốn nước ngoài, quỹ đầu tư,... mà vẫn tập trung chủ yếu ở nguồn vốn vay của các NHTM trên cơ sở doanh nghiệp tự tiếp cận hoặc thông qua bảo lãnh của Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho DNNVV và vay vốn thông qua Quỹ Phát triển DNNVV.
2.1. Các chương trình triển khai của NHNN và các NHTM
Trên cơ sở chỉ đạo và định hướng chung của Chính phủ, NHNN đã triển khai một loạt các giải pháp tạo điều kiện cho DNNVV tiếp cận vốn ngân hàng để duy trì và mở rộng sản xuất kinh doanh bao gồm quy định trần lãi suất đối với các lĩnh vực ưu tiên phát triển, trong đó có DNNVV được hưởng lãi suất cho vay ngắn hạn tối đa bằng VND thấp hơn 1% - 2%/năm so với các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thông thường[4], ban hành các chương trình tín dụng đặc thù đối với một số ngành/lĩnh vực như cho vay phát triển sản xuất nông nghiệp theo mô hình liên kết, nông nghiệp sạch, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao[5]; cho vay trên cơ sở bảo lãnh của các tổ chức bảo lãnh [6] cho các DNNVV sản xuất các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển. NHNN cũng đã ban hành các thông tư hướng dẫn TCTD phối hợp với Ngân hàng Phát triển, Quỹ bảo lãnh tín dụng địa phương trong cho vay DNNVV có bảo lãnh của các tổ chức này nhằm gia tăng cơ hội cấp tín dụng.
Bên cạnh đó, NHNN cũng đã yêu cầu các TCTD đa dạng hóa các chương trình sản phẩm, dịch vụ ngân hàng, đơn giản hóa thủ tục vay vốn, chuẩn hóa quy trình thu thập khai thác thông tin khách hàng để qua đó nâng cao hiệu quả thẩm định, đánh giá tín nhiệm và tăng cường cho vay không có tài sản bảo đảm, triển khai các chương trình kết nối ngân hàng - doanh nghiệp nhằm tháo gỡ khó khăn của DNNVV trong quan hệ tín dụng với ngân hàng. Hưởng ứng chủ trương NHNN, các TCTD trong nước cũng đã rà soát lại quy trình sản phẩm, đồng thời ban hành nhiều chương trình tín dụng ưu đãi ngắn hạn, trung dài hạn trên quy mô lớn hướng đến đối tượng là các DNNVV. Tính đến 31/12/2018, tín dụng đối với lĩnh vực DNNVV đạt trên 1,3 triệu tỷ đồng, tăng khoảng 16% so với cuối năm 2017, cao hơn tốc độ tăng trưởng tín dụng chung của nền kinh tế. Đến cuối tháng 5/2019, tín dụng đối với lĩnh vực DNNVV đạt hơn 1,4 triệu tỷ đồng, tăng khoảng 6% so với cuối năm 2018[7].
Mặc dù đã có kết quả khá tích cực trong thời gian qua, nhưng vốn tín dụng cho vay DNNVV của các TCTD mới chỉ chiếm hơn 18% tổng tín dụng nền kinh tế so với đóng góp của DNNVV chiếm khoảng 45% GDP. Theo số liệu của Trung tâm Thông tin tín dụng quốc gia (CIC) tháng 06/2019, có đến 73,4% doanh nghiệp chưa tiếp cận tín dụng, trong đó riêng tại TP. Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế của đất nước, cũng có đến 44,5% doanh nghiệp chưa tiếp cận tín dụng.
2.2. Bảo lãnh vay vốn thông qua Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho DNNVV
Quỹ Bảo lãnh tín dụng là quỹ tài chính ngoài ngân sách do UBND tỉnh thành lập, với vai trò cấp bảo lãnh tín dụng cho DNNVV, hoạt động độc lập theo mô hình Công ty TNHH MTV do Nhà nước nắm giữ 100% vốn.
Các DNNVV được xem xét cấp bảo lãnh tối đa bằng 100% giá trị khoản vay (bao gồm cả vốn lưu động và vốn trung, dài hạn) tại tổ chức cho vay với điều kiện: doanh nghiệp có dự án đầu tư, phương án sản xuất kinh doanh hiệu quả, có khả năng hoàn trả vốn vay; dự án đầu tư, phương án sản xuất kinh doanh được Quỹ bảo lãnh tín dụng thẩm định và quyết định bảo lãnh; có phương án về chủ sở hữu tối thiểu 20% tham gia dự án đầu tư, phương án kinh doanh; không có các khoản nợ thuế từ 01 năm trở lên. Tính đến cuối tháng 5/2019, dư nợ cho vay DNNVV trên cơ sở bảo lãnh của Quỹ bảo lãnh tín dụng phát sinh tại 11 địa phương đạt khoảng 500 tỷ đồng, giảm 22% so với dư nợ thời điểm tháng 12/2018.
2.3. Quỹ phát triển DNNVV
Quỹ phát triển DNNVV thành lập theo mô hình Công ty TNHH MTV do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, với vốn tối thiểu là 2.000 tỷ đồng. Đối tượng quan tâm của Quỹ là DNNVV khởi nghiệp sáng tạo và DNNVV tham gia cụm liên kết ngành được vay vốn tối đa 80% tổng vốn đầu tư để thực hiện dự án, phương án sản xuất kinh doanh với lãi suất cho vay trực tiếp bằng 80% mức thấp nhất lãi suất cho vay thương mại, thời hạn cho vay không quá 7 năm[8].
Quỹ chủ yếu hoạt động thông qua hình thức ủy thác vốn cho Ngân hàng Phát triển và các NHTM đáp ứng điều kiện hoặc cho vay trực tiếp. Tính đến tháng 12/2018, dư nợ ủy thác cho vay DNNVV đạt khoảng 90 tỷ đồng, số tiền cam kết ủy thác cho vay đạt khoảng 149,8 tỷ đồng[9]
Như vậy, có thể thấy, các kênh huy động vốn dành cho phát triển DNNVV hiện nay vẫn còn rất hạn chế về số lượng cũng như quy mô.
3. Nguyên nhân khiến các DNNVV gặp khó khăn trong tiếp cận vốn
Xem tiếp tại đây .
TS.Nghiêm Xuân Thành
Nguồn: TCNH CĐĐB năm 2019