Hướng dẫn mới nhất của Ủy ban Bảo vệ Dữ liệu châu Âu (EDPB) đã khẳng định Blockchain không được miễn trừ khỏi Quy định bảo vệ dữ liệu chung (GDPR). Điều này làm nổi bật mâu thuẫn cốt lõi giữa tính bất biến dữ liệu và quyền riêng tư, đặt ra thách thức không nhỏ cho tương lai công nghệ tài chính số tại châu Âu, nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội để định hình chuẩn mực toàn cầu.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Quyền riêng tư đối diện tính bất biến
Từ khi ra đời, Blockchain được ca ngợi bởi tính minh bạch, phi tập trung và bất biến. Một giao dịch khi đã được ghi nhận trên chuỗi gần như không thể xóa bỏ hay chỉnh sửa. Đây chính là sức mạnh giúp công nghệ này tạo dựng niềm tin trong các ứng dụng tài chính, giao dịch tài sản số hay quản lý hợp đồng thông minh.
Tuy nhiên, dưới lăng kính pháp lý của châu Âu, chính sự bất biến lại trở thành “điểm nghẽn”. GDPR, khung quy định bảo vệ dữ liệu quan trọng nhất của Liên minh châu Âu, được xây dựng trên giả định luôn tồn tại một chủ thể quản lý dữ liệu - người có trách nhiệm chỉnh sửa, xóa bỏ hoặc cung cấp dữ liệu khi cá nhân yêu cầu. Nguyên tắc “quyền được quên”, hay việc chỉ lưu dữ liệu trong thời gian cần thiết, là những trụ cột của GDPR.
Trong khi đó, với Blockchain công khai, dữ liệu sau khi được ghi sẽ tồn tại lâu dài và được nhân bản trên hàng nghìn nút mạng. Ngay cả dữ liệu dưới dạng bút danh, vốn không nêu trực tiếp tên thật, cũng có thể bị coi là dữ liệu cá nhân nếu có cách liên hệ đến một cá nhân cụ thể. Như vậy, những đặc trưng từng là ưu thế công nghệ lại trở thành thách thức pháp lý.
Khi EDPB tái khẳng định quan điểm “Blockchain không có ngoại lệ” trong hướng dẫn ban hành tháng 4/2025, mâu thuẫn này chính thức bước vào giai đoạn căng thẳng. Thông điệp gửi tới cộng đồng công nghệ là rõ ràng: Dù đổi mới đến đâu, Blockchain cũng phải tuân thủ khung bảo vệ dữ liệu. Vấn đề đặt ra là: Tuân thủ bằng cách nào?
Từ trách nhiệm pháp lý đến kiến trúc công nghệ
Một câu hỏi tưởng chừng đơn giản lại trở nên hóc búa: “Ai là người kiểm soát dữ liệu trên Blockchain?”. Trong mô hình truyền thống, công ty là bên kiểm soát, còn các nhà xử lý dữ liệu chỉ hoạt động theo ủy quyền. Nhưng với mạng lưới phi tập trung như Bitcoin hay Ethereum, không có trung tâm điều phối.
EDPB chỉ ra rằng Blockchain cho phép (permissioned) có cơ quan quản trị sẽ dễ gắn vào khung GDPR. Nhưng với Blockchain công khai, vấn đề trở nên phức tạp: Các nút mạng không đơn thuần là “người xử lý dữ liệu” mà có thể được xem như “người kiểm soát độc lập”. Nếu áp dụng khắt khe, mọi nút vận hành đều trở thành “đồng kiểm soát dữ liệu”, một giả định phi thực tế khi mạng có tới hàng nghìn người tham gia toàn cầu.
Để tháo gỡ, EDPB đưa ra giải pháp: Hình thành liên minh pháp lý tập thể, đứng ra đóng vai trò “bên kiểm soát dữ liệu”. Trong trường hợp không thể, trách nhiệm sẽ rơi xuống từng nhà vận hành nút - một kịch bản đầy rủi ro cho sự phát triển của Blockchain công khai.
Song song với thảo luận pháp lý, công nghệ Blockchain cũng đang chuyển mình. Nếu như thế hệ đầu tiên hoạt động theo mô hình nguyên khối (mọi nút cùng xử lý giao dịch, đồng thuận và lưu trữ) thì các Blockchain thế hệ mới tiến tới kiến trúc mô-đun. Cách tiếp cận này phân tách từng chức năng: Xử lý giao dịch và hợp đồng thông minh trên mạng phụ (Layer-2), dữ liệu được công bố đảm bảo khả năng truy xuất, đồng thuận và thanh toán diễn ra trên chuỗi gốc.
Ethereum là ví dụ điển hình. Sau “The Merge” năm 2022, mạng này chuyển sang cơ chế bằng chứng cổ phần và định hình mô hình “rollup-centric”: Phần lớn giao dịch được xử lý trên Layer-2 như Optimism hay ZKsync, trước khi được xác nhận cuối cùng trên Ethereum. Thiết kế này không chỉ cải thiện khả năng mở rộng và chi phí, mà còn tạo cơ hội để áp dụng các lớp bảo mật, bảo vệ dữ liệu phù hợp hơn với GDPR.
Quan trọng hơn, các chuyên gia đề xuất tái định nghĩa vai trò: Ứng dụng ở tầng trên - ví dụ như ví điện tử hay ứng dụng phi tập trung (DApp) - mới là nơi quyết định cách xử lý dữ liệu cá nhân. Ngược lại, hạ tầng cơ bản gồm “node” (máy tính tham gia mạng lưới Blockchain) và “validator” (những nút chuyên trách xác thực và ghi nhận giao dịch) chỉ giống như “người đưa thư”: Họ vận chuyển gói tin nhưng không kiểm soát nội dung bên trong và do đó, không nên bị coi là chịu trách nhiệm đối với dữ liệu cá nhân.
Hướng tiếp cận cân bằng: Quyền riêng tư song hành với đổi mới
Điều quan trọng nhất không phải là chọn giữa bảo mật dữ liệu hay đổi mới công nghệ, mà là tìm ra điểm cân bằng. Một cách tiếp cận quá cứng nhắc có thể khiến hoạt động đổi mới rời khỏi châu Âu, trong khi một khung pháp lý quá lỏng lẻo lại làm suy yếu niềm tin vào quyền riêng tư - giá trị cốt lõi mà GDPR muốn bảo vệ.
Giải pháp trung gian được khuyến nghị là: Thứ nhất, không ghi trực tiếp dữ liệu cá nhân lên Blockchain, mà chỉ lưu lại dấu hiệu kiểm chứng để đảm bảo tính chính xác. Thứ hai, ngay từ khâu thiết kế ứng dụng Blockchain cần tích hợp cơ chế bảo vệ quyền riêng tư cho người dùng. Thứ ba, áp dụng linh hoạt các quy định GDPR hiện có thay vì ban hành thêm luật mới, miễn sao vẫn giữ được mục tiêu cốt lõi là bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Điều này không chỉ giúp Blockchain tương thích hơn với GDPR, mà còn mở ra cơ hội chiến lược: Châu Âu có thể trở thành nơi định hình chuẩn mực toàn cầu về quản trị dữ liệu phi tập trung. Nếu biết tận dụng, những căng thẳng hiện nay sẽ không phải là rào cản, mà chính là bước ngoặt để Blockchain phát triển bền vững, đồng thời giữ vững niềm tin của người dùng.
Blockchain đang đặt ra thách thức cho những khái niệm quản trị dữ liệu truyền thống. Sự đối lập giữa tính bất biến và quyền riêng tư thoạt nhìn có vẻ khó dung hòa, nhưng cũng có thể coi là cơ hội để luật pháp và công nghệ tiến lại gần nhau hơn. Với châu Âu, thách thức này chính là cơ hội để chứng minh vai trò tiên phong: Thay vì kìm hãm công nghệ, khéo léo dung hòa giữa bảo vệ cá nhân và khuyến khích đổi mới sẽ cho phép lục địa thiết lập các chuẩn mực toàn cầu trong kỷ nguyên dữ liệu phân tán.
GDPR không nhất thiết là rào cản của Blockchain. Nếu được áp dụng với sự linh hoạt và sáng tạo, khung pháp lý này có thể trở thành nền tảng để Blockchain phát triển bền vững - vừa đảm bảo quyền riêng tư, vừa mở đường cho một hệ sinh thái tài chính số minh bạch và đáng tin cậy.
Tài liệu tham khảo
1. Heidi Schall (2025). A Turning Point for Blockchain Regulation in Europe. European Blockchain Associaton. https://europeanBlockchainassociation.org/2025/06/09/a-turning-point-for-Blockchain-regulation-in-europe/
2. European Data Protection Board (2025). Guidelines 02/2025 on processing of personal data through Blockchain technologies. https://www.edpb.europa.eu/our-work-tools/documents/public-consultations/2025/guidelines-022025-processing-personal-data_en
3. Erwin Voloder and Eugenio Reggianini (2025). European Data Protection Board puts Blockchain at a GDPR crossroads. OMFIF. https://www.omfif.org/2025/06/european-data-protection-board-puts-Blockchain-at-a-gdpr-crossroads/
Ly Trần