Hội nghị BRICS năm nay, diễn ra từ 06 đến 07/7/2025, tập trung vào cải cách thể chế, chủ quyền tài chính và hợp tác Nam - Nam. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng bất ổn và mất cân đối, các quốc gia BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) đã đồng loạt lên tiếng kêu gọi xây dựng một trật tự kinh tế quốc tế công bằng hơn, cân bằng hơn và đa cực hơn…
Kết quả của Hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 17
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Nỗ lực của BRICS nhằm tái thiết lập một trật tự kinh tế toàn cầu công bằng và cân bằng hơn tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17 diễn ra ở Rio de Janeiro đã thu hút sự quan tâm và ủng hộ ngày càng lớn từ khu vực Mỹ Latinh.
Hội nghị năm nay, diễn ra từ 06 đến 07/7/2025, tập trung vào cải cách thể chế, chủ quyền tài chính và hợp tác Nam - Nam. Sự kiện đã mở ra nhiều cơ hội thiết thực cho Mỹ Latinh - có thể định hình lại tương lai kinh tế của khu vực này.
Hội nghị kết thúc với việc thông qua một Tuyên bố chung toàn diện, bao gồm 126 cam kết trong các lĩnh vực: Quản trị toàn cầu, tài chính, khí hậu, y tế và công nghệ. Tuyên bố nhấn mạnh những nỗ lực mới nhằm chống đói nghèo, thúc đẩy hành động vì khí hậu và mở rộng khả năng tiếp cận với các công nghệ mới nổi.
Các nhà lãnh đạo đã ủng hộ sáng kiến Quỹ Rừng nhiệt đới vĩnh viễn (TFFF) do Brazil đề xuất - một quỹ tài chính nhằm huy động nguồn lực toàn cầu để bảo tồn rừng. Bộ Tài chính Trung Quốc cũng cam kết hỗ trợ trong các cuộc họp song phương, thể hiện quyết tâm của BRICS trong việc thúc đẩy tài chính khí hậu từ phía các nước thuộc khối Nam bán cầu.
Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva phát biểu tại Diễn đàn doanh nghiệp BRICS: "Trước sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, các quốc gia mới nổi cần đứng lên bảo vệ chế độ thương mại đa phương và cải cách kiến trúc tài chính quốc tế."
Brazil đã thể hiện vai trò cầu nối giữa BRICS và các quốc gia láng giềng trong khu vực Mỹ Latinh. Theo các nhà phân tích, phát biểu của ông Lula cho thấy sự chuyển biến từ vai trò tham dự thụ động sang vai trò chủ động định hình chương trình nghị sự của các nước đang phát triển.
Lần đầu tiên, một phụ lục đặc biệt trong tuyên bố cuối cùng đã kêu gọi “nỗ lực toàn cầu tập thể” nhằm đảm bảo quản trị trí tuệ nhân tạo phù hợp với các chuẩn mực và giá trị quốc tế mang tính toàn diện, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận công bằng với công nghệ này.
Chuyên gia Omar Rilver Velasco Portillo từ Đại học San Andres (Bolivia) nhận định: “Hội nghị năm nay ưu tiên sự đa dạng và đối thoại trong một thế giới đa cực. Brazil nhấn mạnh sự cần thiết của việc tách khỏi sự phụ thuộc vào Đô la Mỹ và thúc đẩy sử dụng nội tệ.”
Tham dự hội nghị có các nguyên thủ của 10 quốc gia BRICS: Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi cùng các thành viên mới gồm Ai Cập, Ethiopia, Iran, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Indonesia. Ngoài ra, còn có khách mời và quan sát viên đến từ khắp các khu vực trên thế giới.
Chile tham dự với tư cách khách mời, trong khi Cuba và Bolivia đã được công nhận là các quốc gia đối tác từ đầu năm nay. Venezuela cũng bày tỏ mong muốn gia nhập khối. Một số quốc gia như Colombia và Uruguay đã gia nhập Ngân hàng Phát triển mới (NDB) - ngân hàng phát triển đa phương của BRICS. Đây có thể là bước đệm cho sự tham gia sâu hơn trong tương lai.
Tuy nhiên, như chuyên gia kinh tế Felipe Campos từ Colombia lưu ý: “Colombia hiện chưa phải là thành viên hay đối tác. Trong hoàn cảnh hiện tại, cơ hội tiếp cận nguồn tài chính là điều thực tế nhất chúng tôi có thể hy vọng.”
Một góc nhìn khác
“Nếu BRICS thành công trong việc củng cố các công cụ tài chính riêng, các thỏa thuận năng lượng hoặc các hiệp định thương mại có liên quan, họ có thể bắt đầu định hình chương trình nghị sự toàn cầu từ một góc nhìn khác. Khi đó, việc không gần gũi với khối này có thể khiến các quốc gia bên ngoài mất đi tiếng nói và tiếp cận sớm với "luật chơi" mới”, Campos chia sẻ.
Một số nước trong khu vực đã thể hiện sự chủ động rõ rệt. Ông Renzo Burotto Pinochet, thành viên Diễn đàn Chính sách đối ngoại thường trực của Chile, nhận xét: “Chile là một quốc gia có tầm nhìn xa trong quan hệ đối ngoại và do đó, đã xây dựng quan hệ khá chặt chẽ với nhiều nền kinh tế BRICS. Việc tham dự Hội nghị thượng đỉnh BRICS với tư cách khách mời thể hiện truyền thống hiện diện của Chile trong các sáng kiến hợp tác quốc tế quan trọng nhất.”
Ông cho rằng các nguyên tắc của BRICS về chủ quyền, lợi ích song phương và chung sống hòa bình rất phù hợp với truyền thống ngoại giao của khu vực Mỹ Latinh.
Khi BRICS ngày càng khẳng định vai trò trong việc định hình các chuẩn mực toàn cầu, sức hút của khối đối với các nước đang phát triển cũng gia tăng. Việc các quốc gia Mỹ Latinh có tiến gần hơn tới BRICS hay không sẽ phụ thuộc vào ưu tiên trong nước và tính toán địa chính trị của từng chính phủ. Tuy nhiên, với sự mở rộng ảnh hưởng, BRICS đang trở thành một lựa chọn khả thi thay thế các liên minh truyền thống và tại Rio de Janeiro, tương lai đó đã trở nên rõ nét hơn.
BRICS cũng đã giới thiệu những công cụ thể chế mới nhằm tăng quyền lựa chọn cho các thị trường mới nổi trong việc tiếp cận tài chính phát triển. Bà Dilma Rousseff, Chủ tịch NDB, phát biểu tại cuộc họp thường niên lần thứ 10 của ngân hàng: “Một trong những điểm khác biệt then chốt của chúng tôi là: tất cả các thành viên đều bình đẳng và mọi tiếng nói đều được lắng nghe.”
Ngân hàng cũng công bố thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng, nhằm giảm chi phí đi vay và thu hút vốn tư nhân cho các dự án cơ sở hạ tầng và năng lượng. Sáng kiến này đặc biệt quan trọng với các nền kinh tế Mỹ Latinh đang tìm kiếm nguồn tài trợ thay thế không đi kèm điều kiện khắt khe như các thể chế phương Tây
Hàm ý chính sách với Việt Nam
Thứ nhất, cơ hội định vị chiến lược trong trật tự kinh tế toàn cầu mới
Việc BRICS thúc đẩy một trật tự kinh tế công bằng và cân bằng hơn, thông qua các sáng kiến như cải cách tài chính toàn cầu, phi USD hóa, tài trợ hạ tầng không điều kiện và hợp tác Nam - Nam, đang mở ra một không gian kinh tế - chính trị mới cho các nước đang phát triển, trong đó, có Việt Nam.
Việt Nam - với vị thế là một nền kinh tế năng động, có độ mở lớn, ngày càng được quốc tế đánh giá cao trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tham gia chủ động vào các diễn đàn như BRICS (hoặc thông qua cơ chế hợp tác với NDB) có thể giúp Việt Nam:
- Đa dạng hóa quan hệ tài chính - đầu tư, giảm sự phụ thuộc vào các nguồn vốn truyền thống từ IMF/WB, vốn thường đi kèm điều kiện cải cách sâu;
- Tăng cường tiếng nói và ảnh hưởng trong quá trình xây dựng các chuẩn mực kinh tế, công nghệ, khí hậu quốc tế từ góc độ các nước đang phát triển;
- Tận dụng hợp tác khí hậu và chuyển đổi xanh, đặc biệt là từ các quỹ bảo tồn như "Tropical Forests Forever" mà BRICS đang khởi xướng, để hỗ trợ chương trình tăng trưởng xanh, phát triển bền vững ở Việt Nam.
Thứ hai, giảm rủi ro phụ thuộc vào USD và mở rộng vai trò nội tệ
Một trong những điểm nhấn quan trọng của BRICS là khuyến khích sử dụng nội tệ trong thương mại và tài chính xuyên biên giới. Điều này có thể là gợi ý thiết thực cho Việt Nam trong bối cảnh:
- Tỷ lệ sử dụng USD trong thương mại song phương với các đối tác lớn (Trung Quốc, ASEAN, Ấn Độ,...) vẫn còn rất cao;
- Việt Nam cần giảm bớt rủi ro từ sự biến động của USD trong bối cảnh kinh tế Mỹ ngày càng không ổn định, chính sách vĩ mô khó lường;
- Việc tăng sử dụng VND hoặc các đồng tiền khu vực (như CNY, INR) có thể giúp cải thiện cán cân thanh toán và chủ động hơn trong điều hành tỷ giá.
- Chính sách tài chính tiền tệ cần định hướng thúc đẩy thỏa thuận song phương về hoán đổi tiền tệ, thanh toán trực tiếp bằng nội tệ và phát triển hạ tầng tài chính số xuyên biên giới.
Thứ ba, tham gia chủ động vào các sáng kiến toàn cầu mới
BRICS ngày càng thể hiện vai trò chủ động trong thiết lập các chuẩn mực quốc tế về trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ số, môi trường, tài chính xanh. Với vị thế là quốc gia đang định hướng trở thành trung tâm đổi mới công nghệ trong khu vực, Việt Nam cần:
- Chủ động tham gia xây dựng các nguyên tắc quản trị AI gắn với giá trị công bằng, hòa nhập và lấy con người làm trung tâm;
- Thúc đẩy hợp tác về chuyển đổi số trong quản trị công và tài chính công qua mạng lưới quốc tế, bao gồm các đối tác BRICS;
- Tận dụng nguồn tài chính khí hậu và chuyển đổi năng lượng sạch mà BRICS và NDB đang thúc đẩy - đặc biệt trong lĩnh vực rừng, năng lượng tái tạo, cơ sở hạ tầng bền vững.
Thứ tư, hàm ý thể chế: Cần “có mặt đúng lúc” và “thể chế hóa” vai trò quốc gia
BRICS cho thấy rằng các nước đang phát triển có thể chuyển vai trò từ "bị động tham gia" sang "chủ động kiến tạo". Đối với Việt Nam, điều này hàm ý:
- Cần hiện diện tại các diễn đàn kinh tế - tài chính mới nổi, không chỉ các thể chế truyền thống như WTO, ADB, IMF;
- Cần tham gia các sáng kiến thành viên mở rộng của NDB để tận dụng nguồn vốn và tiếng nói;
- Hoàn thiện thể chế pháp lý, năng lực điều hành và chiến lược đa phương, để sẵn sàng hội nhập sâu với một thế giới đang ngày càng đa cực và phân mảnh.
Nhật Hạ