Khi thế giới quy tụ tại Belém, Brazil cho Hội nghị Thượng đỉnh về Biến đổi Khí hậu của Liên Hợp Quốc lần thứ 30 (COP30), một câu hỏi lớn bao trùm lên mọi thảo luận: Làm thế nào để huy động nguồn tài chính khổng lồ cần thiết để cứu hành tinh? Dù các cam kết chính trị là rất quan trọng, nhưng chìa khóa thực sự để hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu lại nằm ở những con số và các cơ chế tài chính.
Khoảng trống USD và sự chênh vênh của các nước đang phát triển
Tại COP29 ở Azerbaijan, thế giới đã ghi nhận một bước tiến với việc thiết lập "Mục tiêu Tài chính Baku" - huy động ít nhất 300 tỷ USD mỗi năm cho các nước đang phát triển vào năm 2035. Tuy nhiên, con số này ngay lập tức bị che khuất bởi một thực tế phũ phàng, theo ước tính của chính các quốc gia dễ bị tổn thương, họ cần tới 1.300 tỷ USD mỗi năm - một mục tiêu được gọi là Mục tiêu định lượng tập thể mới (NCQG) - để có thể chống chọi hiệu quả với các hiện tượng thời tiết cực đoan và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.
Sự chênh lệch gần 1.000 tỷ USD này phản ánh một khoảng cách tài chính khổng lồ, đồng thời, đặt ra thách thức lớn cho COP30. Như Chủ tịch COP30, ông Andre Correa do Lago, đã nhấn mạnh, Brazil cam kết giúp các nước đang phát triển tiếp cận nguồn tài chính này. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Tiền sẽ đến từ đâu?
Khu vực tư nhân: "Người hùng" tiềm năng nhưng vẫn vắng bóng trong các kế hoạch cụ thể
Các quốc gia phát triển ý thức rất rõ rằng ngân sách công không thể một mình gánh vác gánh nặng tài chính khí hậu. Do đó, họ đều thừa nhận rằng đầu tư từ khu vực tư nhân phải trở thành động lực chính để đạt được mục tiêu 1.300 tỷ USD. Tuy nhiên, con đường từ nhận thức đến hành động vẫn còn đầy chông gai. Các cơ chế cụ thể để thu hút và huy động dòng vốn tư nhân khổng lồ vào các dự án khí hậu, vốn thường bị coi là rủi ro cao và lợi nhuận chậm vẫn còn rất sơ khai và thiếu tính thuyết phục. Sự "mơ hồ" này trong lộ trình huy động vốn tư nhân đang trở thành một điểm nghẽn nguy hiểm.
Cuộc khủng hoảng tài chính thích ứng không thể tiếp tục bị lãng quên
Bên cạnh bài toán giảm phát thải (mitigation), vấn đề tài chính cho thích ứng (adaptation) cũng lộ ra một cuộc khủng hoảng trầm trọng không kém. Báo cáo Khoảng cách Thích ứng 2025 (Adaption Gap Report 2025) của UNEP ước tính thế giới cần khoảng 310 tỷ USD mỗi năm để các quốc gia có thể xây dựng đê điều chống lũ, phát triển nông nghiệp thích ứng với hạn hán, hay ứng phó với nước biển dâng.
Đáng báo động, chi tiêu hiện tại cho thích ứng mới chỉ dừng lại ở con số 26 tỷ USD/năm. Nghĩa là, chúng ta mới chỉ đáp ứng được chưa đến 1/12 nhu cầu thực tế. Sự chênh lệch khủng khiếp này khiến các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất thế giới đang phải trả giá bằng sinh kế và tính mạng của mình. Do đó, COP30 được kỳ vọng sẽ tạo ra những bước đột phá về cam kết tài chính cho thích ứng và hoàn thiện "Lộ trình từ Baku đến Belém" ("Baku to Belém Roadmap") - một kế hoạch chi tiết để lấp đầy khoảng cách thông qua sự phối hợp của bốn nguồn vốn: Công, tư, từ thiện và các ngân hàng phát triển đa phương.
Kỳ vọng vào COP30: Từ lời hứa đến hành động cụ thể
Áp lực đang đè nặng lên COP30 trong việc biến những con số khổng lồ thành các kế hoạch hành động khả thi. Hội nghị này không chỉ dừng lại ở việc khẳng định lại các mục tiêu, mà phải trả lời được câu hỏi "bằng cách nào?".
Thứ nhất, cơ chế cho khu vực tư nhân: COP30 cần tạo ra các khuôn khổ rõ ràng, những dự án đầu tư hấp dẫn và cơ chế chia sẻ rủi ro để thu hút tư nhân.
Thứ hai, lộ trình rõ ràng cho thích ứng: "Lộ trình từ Baku đến Belém" phải chỉ ra được từng bước đi cụ thể, với các mốc thời gian và trách nhiệm rõ ràng cho từng nguồn vốn.
Thứ ba, sự công bằng khí hậu: Các nước phát triển - vốn là những tác nhân lịch sử gây ra phần lớn phát thải - cần thể hiện trách nhiệm bằng cách dẫn đầu trong việc huy động và giải ngân tài chính.
Trong cuộc chạy đua chống biến đổi khí hậu, thời gian không còn nhiều. Thành công của COP30 sẽ không được đong đếm bằng những lời hứa suông, mà bằng tính cụ thể, khả thi và sức thuyết phục của các kế hoạch tài chính được đưa ra. Tương lai của hành tinh phụ thuộc vào khả năng biến những con số tỷ đô thành những dự án hành động thực tế và điều đó phải bắt đầu ngay từ Belém.
LT (Nguồn: WEF 2025)