Chỉ cách đây nửa năm, viễn cảnh “hạ cánh mềm” cho nền kinh tế toàn cầu vẫn còn trong tầm tay. Thế nhưng, những biến động khó lường từ căng thẳng địa chính trị, rào cản thương mại và ảnh hưởng kéo dài của đại dịch đã phần nào làm phai nhạt hy vọng ấy. Kinh tế thế giới đang trải qua giai đoạn tăng trưởng chậm nhất kể từ năm 2008 nếu không tính các cuộc suy thoái. Tuy nhiên, với quyết tâm chính sách đúng đắn, thế giới vẫn còn cơ hội để xoay chuyển tình thế.
Những thay đổi đặc biệt về thương mại, đã làm lung lay những nền tảng chính sách từng giúp giảm nghèo cùng cực và tăng cường thịnh vượng kể từ sau Thế chiến II. Theo các dự báo mới nhất, chỉ riêng trong năm nay, những yếu tố này được cho là sẽ khiến tốc độ tăng trưởng GDP toàn cầu giảm gần 0,5 điểm phần trăm so với kỳ vọng đầu năm, xuống còn khoảng 2,3%. Đây được coi là mức tăng trưởng thấp nhất trong vòng 17 năm, nếu không tính các giai đoạn suy thoái mạnh. Đến năm 2027, tăng trưởng GDP toàn cầu trung bình trong thập kỷ 2020 dự kiến chỉ đạt 2,5%, tốc độ chậm nhất trong các thập kỷ kể từ những năm 1960.
Ảnh minh họa. (Nguồn: Internet)
Báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu (Global Economic Prospects) của Ngân hàng Thế giới (World Bank) vừa công bố trong tháng 6/2025 cho thấy, các quốc gia nghèo nhất sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất. Đến năm 2027, GDP bình quân đầu người ở các nền kinh tế thu nhập cao sẽ trở lại mức dự kiến trước đại dịch Covid-19, trong khi các nước đang phát triển sẽ tụt lại với GDP bình quân đầu người thấp hơn 6%. Ngoại trừ Trung Quốc, các nền kinh tế này có thể mất tới hai thập kỷ để bù đắp các tổn thất kinh tế của thập kỷ 2020.
Thực tế này không phải là điều bất ngờ, bởi trong suốt hơn một thập kỷ qua, nhiều dấu hiệu cảnh báo đã dần xuất hiện. Tăng trưởng ở các nền kinh tế đang phát triển đã giảm dần qua ba thập kỷ liên tiếp, từ trung bình 5,9% trong những năm 2000 xuống 5,1% trong những năm 2010 và còn 3,7% trong những năm 2020. Quỹ đạo này phản ánh xu hướng suy giảm trong thương mại toàn cầu, vốn đã giảm từ trung bình 5,1% (những năm 2000) xuống 4,6% (những năm 2010) và chỉ còn 2,6% (những năm 2020). Trong khi đó, dòng vốn đầu tư có dấu hiệu tăng trưởng chậm lại, còn quy mô nợ công tiếp tục gia tăng ở nhiều quốc gia.
Bảng 1: Tăng trưởng GDP
Chú thích: e - Ước tính; f - Dự báo
Nguồn: World Bank (2025 )
Tóm lại, nhiều yếu tố từng góp phần tạo nên những bước phát triển vượt bậc trong suốt 50 năm qua (khi GDP bình quân đầu người ở các quốc gia đang phát triển tăng gần 4 lần và hơn một tỷ người thoát khỏi cảnh nghèo cùng cực) đang dần thay đổi. Những điều kiện thuận lợi, như mặt bằng lãi suất duy trì ở mức rất thấp trong hai thập kỷ đầu thế kỷ 21, không còn dễ dàng lặp lại. Trong thời gian ấy, không ít nhà hoạch định chính sách đã lựa chọn cách tiếp cận thận trọng, hy vọng các vấn đề sẽ tự điều chỉnh theo thời gian. Thực tế cho thấy, đây không phải là một kỳ vọng phù hợp với bối cảnh hiện nay. Tuy vậy, giới chuyên gia nhận định rằng chưa bao giờ là quá muộn để xây dựng các chính sách linh hoạt, sáng suốt và chủ động, nhằm củng cố đà phục hồi và tạo nền tảng phát triển bền vững cho chặng đường sắp tới. Báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu tháng 6/2025 của Ngân hàng Thế giới đề xuất ba ưu tiên:
Thứ nhất, khôi phục quan hệ thương mại
Những số liệu và nghiên cứu hiện có đều cho thấy hợp tác kinh tế vẫn luôn là lựa chọn hiệu quả và bền vững hơn so với các phương án khác. Phân tích của Báo cáo cho thấy nếu các tranh chấp thương mại hiện nay được giải quyết bằng các thỏa thuận giúp cắt giảm một nửa mức thuế so với cuối tháng 5/2025, tăng trưởng toàn cầu trong năm 2025 và 2026 có thể cao hơn trung bình khoảng 0,2 điểm phần trăm.
Hiện nay, hầu hết các nước đang phát triển có mức thuế quan cao hơn nhiều so với các nền kinh tế thu nhập cao. Nếu mục tiêu là thúc đẩy tăng trưởng, cách tốt nhất là giảm thuế quan đối với tất cả các đối tác thương mại. Ngoài ra, chuyển đổi các hiệp định thương mại ưu đãi (chủ yếu tập trung vào thuế) thành các “hiệp định thương mại sâu” bao gồm các chính sách điều tiết xuyên biên giới cũng có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP. Các nền kinh tế đang phát triển cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi hệ thống thương mại dựa trên luật lệ, thông qua vai trò của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Tính ổn định và dự đoán được giúp giảm chi phí thương mại, từ đó, thúc đẩy tăng trưởng.
Thứ hai, khôi phục kỷ cương tài khóa
Chuỗi biến động kinh tế trong thập niên 2020 đã khiến tình hình tài khóa của nhiều quốc gia đang phát triển gặp nhiều áp lực hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, nguyên nhân không chỉ xuất phát từ các cú sốc bên ngoài, mà còn liên quan đến giai đoạn lãi suất thấp trước khi xảy ra đại dịch Covid-19, khi nhiều chính phủ đã mở rộng vay nợ trong thời gian dài mà chưa tính hết rủi ro. Hiện nay, mức thâm hụt tài khóa trung bình của các nước đang phát triển đã lên gần 6% GDP - mức cao nhất từ đầu thế kỷ 21. Trong đó, riêng chi phí trả lãi vay đã chiếm khoảng một phần ba khoản thâm hụt này.
Tại các quốc gia thu nhập thấp, tình hình càng trở nên khó khăn hơn do nguồn viện trợ quốc tế, vốn đóng vai trò quan trọng cho các nhu cầu cơ bản như y tế, đang có dấu hiệu sụt giảm. Không quá bất ngờ khi hiện nay, hơn một nửa số quốc gia thu nhập thấp đang đối mặt với rủi ro nợ cao hoặc đã rơi vào tình trạng mất cân đối nghiêm trọng về nghĩa vụ trả nợ.
Các nền kinh tế đang phát triển cần mở rộng dư địa tài khóa. Họ cần huy động nhiều nguồn lực trong nước hơn thông qua mở rộng cơ sở thuế, cải thiện hệ thống quản lý và thu thuế, giảm trốn thuế, chuyển giá. Ngoài ra, việc thu hẹp phạm vi trợ cấp thực phẩm và nhiên liệu, chỉ tập trung vào các hộ thu nhập thấp, cũng có thể mang lại hiệu quả tài khóa lớn.
Thứ ba, thúc đẩy tạo việc làm
Thế giới đang trải qua tiến trình chuyển đổi nhân khẩu học chưa từng có - đặt ra nhu cầu lớn về việc làm, đặc biệt tại các quốc gia nghèo. Dân số trong độ tuổi lao động của châu Phi hạ Sahara dự kiến sẽ tăng gần gấp đôi vào năm 2050, tức tăng hơn 600 triệu người, mức tăng lớn nhất trong 25 năm mà một khu vực từng chứng kiến. Nam Á cũng sẽ tăng gần 300 triệu người và Trung Đông - Bắc Phi tăng hơn 100 triệu người. Việc các khu vực này có thể thành công hay không trong giải quyết bài toán việc làm sẽ quyết định tương lai hòa bình và thịnh vượng toàn cầu. Họ cần thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao kỹ năng lao động và cải thiện hiệu quả thị trường lao động.
Kinh tế toàn cầu đang đứng trước bước ngoặt quan trọng: Những động lực từng thúc đẩy tăng trưởng và giảm nghèo suốt nửa thế kỷ qua đang suy yếu, trong khi những rủi ro mới tiếp tục chồng chất. Tuy nhiên, đây không phải là kết cục đã an bài. Bằng việc tái thiết hợp tác thương mại, củng cố kỷ luật tài khóa và tăng tốc tạo việc làm, đặc biệt tại các nền kinh tế đang phát triển, các chính phủ trên thế giới vẫn có thể khôi phục đà tăng trưởng, đưa hàng trăm triệu người thoát nghèo và đặt nền móng vững chắc cho một tương lai bền vững, công bằng hơn. Điều cần thiết lúc này là hành động kiên quyết và phối hợp, trước khi cánh cửa cơ hội khép lại.
Nhật Trung (Theo World Bank)