Tài sản trí tuệ đã trở thành một bộ phận không thể tách rời trong kết cấu giá trị của các DN cũng như của nền kinh tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn nhiều DN Việt thờ ơ với việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) để bảo vệ tài sản quan trọng này.
Tăng cường bảo hộ sở hữu trí tuệ
Quỳnh Trang
Tài sản trí tuệ đã trở thành một bộ phận không thể tách rời trong kết cấu giá trị của các DN cũng như của nền kinh tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn nhiều DN Việt thờ ơ với việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) để bảo vệ tài sản quan trọng này.
Có tình trạng bị “cướp” thương hiệu
Theo ông Lê Huy Anh - Trưởng phòng Thực thi và Giải quyết khiếu nại thuộc Cục SHTT, Bộ Khoa học và Công nghệ, trong nền kinh tế hiện đại, đặc biệt là ở các nền kinh tế năng động và phát triển, tài sản trí tuệ đóng vai trò ngày càng quan trọng bởi bản chất không hạn định, không cạn kiệt của trí tuệ con người.
Đặc biệt, SHTT đóng vai trò then chốt để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Ông Huy Anh cho rằng, kỹ năng, hiểu biết về hệ thống bảo hộ SHTT sẽ giúp DN tự tin ra nhập thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, tránh được các cạm bẫy, tranh chấp về SHTT.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều DN Việt vẫn thờ ơ với việc bảo hộ SHTT. Dẫn kết quả của cuộc khảo sát về quyền SHTT với 200 DN, PGS-TS. Nguyễn Quốc Thịnh - Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh (BCSI) cho biết: Có tới 149/250 DN chưa hiểu thủ tục và nơi đăng ký SHTT; 237/250 DN không có chiến lược khai thác tài sản trí tuệ và phát triển thương hiệu; 247/250 không tiến hành định giá, kiểm toán tài sản trí tuệ, thương hiệu. Đồng thời chỉ có 14/250 DN có Quy chế bảo mật các bí mật thương mại, thông tin, dữ liệu… Số DN chỉ đăng ký 1 đối tượng về SHTT chiếm chủ yếu.
Theo thống kê từ Bộ Khoa học và Công nghệ, trong giai đoạn 2012-2016 tổng chi ngân sách nhà nước cho khoa học và công nghệ đạt trung bình 15.164 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, thống kê về số lượng đơn đăng ký sáng chế và giải pháp hữu ích qua các năm phần nào cho thấy, kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ được đăng ký xác lập quyền SHTT rất khiêm tốn. Cụ thể, giai đoạn 2014-2018, số đăng ký sáng chế và giải pháp hữu ích của các viện nghiên cứu, trường đại học chỉ đạt 1.225 đơn, trong đó chỉ có 335 đơn được cấp bằng độc quyền sáng chế và bằng độc quyền giải pháp hữu ích.
Ông Lê Ninh Giang - Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Công nghệ Khai thác Quyền SHTT (IPTA) cho biết: Ở nước ta hiện nay, có thực trạng chung đó là rất nhiều DN chỉ tập trung vào hình thành DN, kêu gọi vốn đầu tư mà chưa nghĩ đến việc đăng ký quyền bảo vệ SHTT hoặc ngại đăng ký vì nhiều lý do. Vì thế có nhiều trường hợp DN đầu tư rất nhiều vào thương hiệu của mình trong nước, sản phẩm tốt được nhiều người tiêu dùng trong nước biết đến, tuy nhiên khi ra thị trường quốc tế lại trở nên vô danh, thậm chí bị “cướp” thương hiệu do bị một DN nước ngoài khác đăng ký trước.
Điều này đã gây ra thiệt hại cho DN đó là bị mất tài sản SHTT ở nước ngoài. Minh chứng như vụ việc chỉ dẫn địa lý Phú Quốc cho nước mắm bị đăng ký làm nhãn hiệu ở nhiều nước; hay việc mất thương hiệu thuốc lá Vinataba ở nhiều lãnh thổ; mất sáng chế/kiểu dáng công nghiệp võng xếp Duy Lợi ở Nhật Bản năm 2001, mất chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột ở Trung Quốc năm 2011…
Theo LS.Lê Quang Vinh - Công ty Luật Bross và cộng sự, nếu không bảo hộ quyền SHTT, DN sẽ mất cơ hội xuất khẩu mở rộng thị trường, đối mặt với rủi ro về pháp lý. Song song với đó là sẽ mất lợi ích từ các Hiệp định Thương mại tự do như CPTPP, EVFTA, RCEP…
Cần sớm đăng ký quyền SHTT quốc tế
Để có nền SHTT quốc gia hiện đại, phát triển, hiệu lực, hiệu quả, thể hiện vai trò tích cực trong thương mại và đóng góp cho sự nghiệp phát triển quốc gia, theo ông Lê Huy Anh, cần có hệ thống pháp luật minh bạch, khả thi, tạo thuận lợi cho các hoạt động xác lập và thực thi quyền SHTT. Bên cạnh đó, cần phân định rõ phạm vi bảo hộ của các đối tượng, chống lạm dụng quyền SHTT, mở đường cho chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ngoài ra cũng cần một hệ thống bảo vệ và thực thi quyền SHTT nghiêm minh, đủ sức răn đe thông qua cơ chế hành chính, dân sự, hình sự, trọng tài, hoà giải…
Còn theo LS.Lê Quang Vinh, để không bị mất thương hiệu và nhãn hiệu của mình, các DN phải chủ động rà soát và đăng ký sớm quyền SHTT ở thị trường nước ngoài. Đặc biệt cần lưu ý bảo hộ: nhãn hiệu (thương hiệu), kiểu dáng, sáng chế, giải pháp hữu ích. Bài học thứ hai rút ra từ các vụ việc đã xảy ra đó là khi phát hiện quyền SHTT của mình bị mất, DN cần nhanh chóng nghiên cứu thu thập chứng cứ, nộp đơn phản đối, hủy bỏ hoặc đình chỉ hiệu lực quyền SHTT.
Thông tin về tình hình đăng ký quyền SHTT của DN Việt ở thị trường quốc tế, LS.Phạm Duy Khương - Công ty Luật SB Law cho biết, số lượng DN đăng ký trong 10 năm trở lại đây đã tăng gấp 8-9 lần so với giai đoạn trước. Cùng với đó, số lượng sáng chế được công nhận của DN Việt cũng đã tăng lên đáng kể. Đây là tín hiệu đáng mừng về vấn đề nhận thức của DN Việt.
Tuy nhiên trong quá trình đăng ký quyền SHTT ở thị trường quốc tế, DN phải cân nhắc về chi phí, thời gian, số lượng và quốc gia đăng ký. Cụ thể, có thể đăng ký trên 4 quốc gia, so sánh thời gian đăng ký trực tiếp và đăng ký qua định thư hay thỏa ước. Một số quốc gia đã cho phép đăng ký với thủ tục rút gọn mà DN có thể cân nhắc như: Campuchia, Úc, Hàn Quốc…
Bên cạnh đó, DN cần tìm hiểu kỹ trước khi lựa chọn quốc gia và cách thức đăng ký, từ đó có thể tiết kiệm về thời gian, chi phí và đem lại hiệu quả tốt nhất cho quá trình đăng ký nhãn hiệu của DN.