An toàn, bảo mật dữ liệu - Nhiệm vụ quan trọng trong quá trình chuyển đổi số ngân hàng

Ngân hàng tiên phong triển khai ứng dụng dữ liệu dân cư quốc gia trong quá trình chuyển đổi số

Dữ liệu ngày càng trở nên quan trọng trong việc phát triển các dịch vụ hướng đến Chính phủ số, xã hội số, nền kinh tế số. Việc chia sẻ dữ liệu là điều kiện quan trọng để cung cấp dịch vụ số, đơn giản hóa quy trình, đổi mới mô hình của các tổ chức.

Với mục tiêu lấy khách hàng làm trung tâm, ngành Ngân hàng đã kết nối, chia sẻ dữ liệu với các ngành, lĩnh vực khác để cung ứng các sản phẩm, dịch vụ đa dạng, tiện ích, mang lại những lợi ích thiết thực cho người dân, doanh nghiệp. Ngành Ngân hàng cũng là một trong những ngành tiên phong trong triển khai ứng dụng dữ liệu dân cư quốc gia trong quá trình chuyển đổi số. Các giải pháp làm sạch dữ liệu, xác minh chính xác thông tin khách hàng và ứng dụng vào nghiệp vụ được triển khai đã góp phần bảo đảm an ninh, an toàn các hoạt động của ngân hàng cũng như gia tăng sự trải nghiệm khách hàng.

Tại Việt Nam, chính sách về bảo vệ dữ liệu cá nhân đã được quy định tại Nghị định số 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 của Chính phủ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, trong đó nhấn mạnh nguyên tắc quan trọng nhất “chủ thể dữ liệu được biết về hoạt động liên quan tới xử lý dữ liệu cá nhân của mình” và “dữ liệu cá nhân chỉ được xử lý đúng với mục đích”. Pháp luật về ngân hàng cũng có các quy định về đảm bảo bí mật thông tin khách hàng tại Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD) và Nghị định số 117/2018/NĐ-CP ngày 11/9/2018 của Chính phủ về việc giữ bí mật, cung cấp thông tin khách hàng của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Trong thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã trình cấp thẩm quyền ban hành và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế chính sách nhằm tạo điều kiện cho phát triển thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), chuyển đổi số ngân hàng như: Quốc hội thông qua Luật Các TCTD ngày 18/01/2024; Chính phủ ban hành Nghị định số 52/2024/NĐ-CP ngày 15/5/2024 về TTKDTM; NHNN đã trình Chính phủ dự thảo Nghị định quy định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng; nghiên cứu, dự thảo hồ sơ đề nghị xây dựng Nghị định về dịch vụ Mobile-Money và trình Chính phủ đề xuất gia hạn thời gian thực hiện thí điểm dịch vụ này. Ngày 15/4/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết 87/NQ-CP về việc gia hạn thời gian thực hiện thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile-Money), theo đó, dịch vụ Mobile-Money được tiếp tục thí điểm đến hết ngày 31/12/2025.

NHNN đã ban hành Chiến lược phát triển các hệ thống thanh toán Việt Nam đến năm 2030; 07 Thông tư quy định chi tiết, hướng dẫn Luật Các TCTD và Nghị định số 52/2024/NĐ-CP ngày 15/5/2024 của Chính phủ quy định về TTKDTM như: Hoạt động đại lý thanh toán; việc quản lý, vận hành và sử dụng Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng Quốc gia; cung ứng dịch vụ TTKDTM; việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán; hoạt động thẻ ngân hàng; hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán (TGTT); giám sát các hệ thống thanh toán quan trọng, hoạt động cung ứng dịch vụ TGTT.

Ngày 31/10/2024, NHNN đã ban hành Thông tư số 50/2024/TT-NHNN quy định về an toàn, bảo mật cho việc cung cấp dịch vụ trực tuyến trong ngành Ngân hàng. Tiếp đó, Thống đốc ký ban hành Quyết định số 2525/QĐ-NHNN ngày 15/11/2024 ban hành Tiêu chuẩn cơ sở đặc tả kỹ thuật QR Code hiển thị từ phía khách hàng tại Việt Nam.

Đáng chú ý, ngày 31/12/2024, NHNN đã ban hành Thông tư số 64/2024/TT-NHNN quy định về triển khai giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API) trong ngành Ngân hàng (Thông tư 64). Theo quy định tại Thông tư 64: Ngân hàng, khách hàng và bên thứ ba (sau đây gọi là các bên) khi triển khai giao diện lập trình ứng dụng mở trong ngành Ngân hàng phải tuân thủ các quy định của pháp luật về giữ bí mật, cung cấp thông tin khách hàng và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Việc xử lý dữ liệu cá nhân của khách hàng chỉ phục vụ cho chính khách hàng đó, trừ trường hợp theo quy định của pháp luật. Dữ liệu trong quá trình xử lý phải được quản lý, lưu trữ, khai thác, sử dụng đúng mục đích tại hợp đồng giữa các bên và phù hợp với quy định của pháp luật.

Thông tư 64 góp phần tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, đặc biệt trong việc kết nối và xử lý dữ liệu của khách hàng một cách an toàn, tạo ra những sản phẩm, dịch vụ sáng tạo mới, đáp ứng ngày càng cao nhu cầu của khách hàng. Đồng thời Thông tư 64 góp phần hiện thực hóa các mục tiêu tạo lập cơ sở pháp lý để thúc đẩy thực hiện các hoạt động ngân hàng qua phương tiện điện tử; cho phép các bên thứ ba truy cập thuận tiện và an toàn dữ liệu của khách hàng khi được sự đồng ý của chủ sở hữu dữ liệu; tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng Fintech cung cấp các dịch vụ sáng tạo mới, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng để theo kịp với sự phát triển trên toàn thế giới về cung cấp dịch vụ ngân hàng.

Về kết nối, chia sẻ thông tin giữa các đơn vị trong ngành Ngân hàng, trong năm 2024, NHNN đã xây dựng và triển khai thành công về mặt kỹ thuật hệ thống giám sát các tài khoản thanh toán, ví điện tử nghi ngờ gian lận, giả mạo (SIMO). Hệ thống SIMO cho phép các tổ chức thành viên tham gia thực hiện báo cáo thông tin về những tài khoản đáng ngờ khi phát hiện và chia sẻ thông tin tới các thành viên khác.

Trong việc triển khai kết nối, chia sẻ dữ liệu quốc gia về dân cư - nền tảng cho định danh và xác thực điện tử, thời gian qua, NHNN đã bám sát chỉ đạo của Thủ tướng, Tổ Công tác của Chính phủ triển khai Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Đề án 06), đồng thời tích cực phối hợp với Bộ Công an và các cơ quan, đơn vị liên quan căn cứ thực trạng để tổ chức triển khai Đề án 06 trong ngành Ngân hàng một cách đồng bộ, hiệu quả.

Mới đây, ngày 06/01/2025, Thống đốc NHNN đã ký Quyết định số 67/QĐ-NHNN phê duyệt Đề án Chuyển đổi số của NHNN triển khai tiện ích cốt lõi phát triển ngành Ngân hàng, bảo đảm kết nối với “Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030” năm 2025 (Quyết định 67), trong đó nêu quan điểm: Ứng dụng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư (CSDLQGvDC), định danh và xác thực điện tử đối với các hoạt động của lĩnh vực ngân hàng, góp phần chuyển đổi số, tăng cường hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm.

NHNN đã tích cực thực hiện các nhiệm vụ tại Đề án 06 đồng thời phối hợp Bộ Công an triển khai và đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận như: (i) Ban hành những quy định, văn bản hướng dẫn để hoàn thiện hành lang, cơ sở pháp lý, nổi bật là Luật Căn cước số 26/2023/QH15 ban hành ngày 27/11/2023; Nghị định số 69/2024/NĐ-CP ngày 25/6/2024 của Chính phủ quy định về định danh và xác thực điện tử; Nghị định số 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 của Chính phủ về bảo vệ dữ liệu cá nhân; (ii) Các đơn vị đầu mối được giao nhiệm vụ đã chủ động phối hợp làm sạch, tạo lập kho dữ liệu sạch để giảm thiểu rủi ro tài chính, giao dịch, phòng chống tội phạm, tạo dựng niềm tin với người dân khi sử dụng dịch vụ tài chính số trên môi trường điện tử; (iii) Ứng dụng công nghệ tiên tiến, áp dụng các giải pháp xác thực thẻ căn cước công dân (CCCD) gắn chíp, cập nhật xác thực sinh trắc học trong các giao dịch ngân hàng; làm sạch thông tin dữ liệu khách hàng, ứng dụng CCCD gắn chíp, tài khoản định danh điện tử VNeID trong xác minh, nhận biết thông tin khách hàng...

Theo NHNN, đến 14/3/2025, cả ngành Ngân hàng đã có hơn 106 triệu hồ sơ khách hàng (CIF) được đối chiếu sinh trắc học qua CCCD gắn chíp hoặc VneID; 60 tổ chức tín dụng (TCTD) đã triển khai ứng dụng thẻ CCCD gắn chíp qua thiết bị tại quầy; 56 TCTD và 37 tổ chức TGTT đã triển khai ứng dụng thẻ CCCD gắp chíp qua ứng dụng Mobile App; 32 TCTD và 15 tổ chức TGTT đang triển khai ứng dụng VneID trong đó có 13 đơn vị đã triển khai chính thức. ​Để phục vụ công tác phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, NHNN đã kết nối kỹ thuật và hoàn thành việc xây dựng hệ thống thông tin kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư phục vụ việc quản lý nhà nước về phòng, chống rửa tiền.

Hóa giải thách thức để khai thác hiệu quả dữ liệu trong cung ứng sản phẩm, dịch vụ tiện ích

Về cơ hội, ở tầm vĩ mô, Bộ Chính trị, Chính phủ ban hành nhiều chủ trương, định hướng nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện chuyển đổi số, phát triển mô hình ngân hàng số tại Việt Nam. Đặc biệt, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, theo đó chuyển đổi số là một trong các yếu tố quyết định sự phát triển của quốc gia. Bên cạnh đó, Chính phủ đang chỉ đạo mạnh mẽ triển khai Chính phủ điện tử, xây dựng cơ sở dữ liệu dân cư điện tử, cấp CCCD gắn chíp, bỏ sổ hộ khẩu giấy truyền thống. Nhiều dịch vụ công điện tử và thủ tục hành chính điện tử, thủ tục hải quan điện tử, đăng ký thuế điện tử, thẻ bảo hiểm y tế điện tử, bảo hiểm xã hội điện tử… đang được triển khai mạnh mẽ trong cả nước. Chính phủ cũng đang triển khai mạnh mẽ TTKDTM, triển khai thu phí đường bộ cao tốc không dừng, thu tiền điện, nước sạch và các dịch vụ khác dựa trên nền tảng điện tử.

Với việc ứng dụng các tiến độ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) đã giúp các ngân hàng thương mại có thể cung cấp nhiều sản phẩm tài chính mới, như: Thanh toán di động, cho vay tiêu dùng tín chấp trên nền tảng công nghệ phân tích dữ liệu tiên tiến, sản phẩm bảo hiểm số, đầu tư số… Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ tự động hóa quy trình bằng Robot (RPA) đã giúp các ngân hàng Việt Nam có tiềm năng nâng cao lợi nhuận, hiệu quả hoạt động, cũng như gia tăng tiện ích, nâng cao trải nghiệm cho khách hàng.

Tuy nhiên, cùng với những cơ hội, ngành Ngân hàng cũng gặp nhiều thách thức. Trước hết, xu hướng gia tăng tội phạm công nghệ, tội phạm trên không gian mạng với các thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp đặt ra nhiều khó khăn cho việc đảm bảo an toàn bảo mật hệ thống công nghệ, duy trì hoạt động thanh toán được thực hiện liên tục, an toàn; đồng thời cũng tiềm ẩn rủi ro tội phạm lợi dụng sử dụng dịch vụ thanh toán cho các hành vi gian lận, lừa đảo, mục đích bất hợp pháp...

Bên cạnh đó cũng đặt ra vấn đề về an toàn thông tin khi ứng dụng dữ liệu dân cư, căn cước, định danh và xác thực điện tử với ngành Ngân hàng. Việc dữ liệu cá nhân, thông tin tài chính của công dân bị lộ, hoặc sử dụng sai mục đích có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng, từ xâm phạm quyền riêng tư đến các hành vi lừa đảo, gian lận tài chính. Do đó, việc sử dụng dữ liệu phải tuân thủ các quy định về pháp luật, đảm bảo quyền và lợi ích của các bên nhất là các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Hơn nữa, trước tác động mạnh mẽ của cuộc CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế, xuất hiện những vấn đề mới, phức tạp cần được đánh giá kỹ tác động chính sách và sự phù hợp với thực tế, cũng như liên quan đến nhiều lĩnh vực trong và ngoài Ngành, từ đó có thể ảnh hưởng đến tiến độ của việc xây dựng và ban hành chính sách. Về phía các ngân hàng cần có thời gian, kinh phí để đầu tư về công nghệ, hạ tầng kỹ thuật, đầu tư nhân lực, vật lực nhằm đáp ứng các điều kiện để sử dụng dữ liệu trong các dịch vụ về tài chính đảm bảo an toàn, thuận tiện, tiết kiệm chi phí và thúc đẩy số hóa các dịch vụ.

Ngoài ra, thói quen, tâm lý sử dụng tiền mặt ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa cùng với tâm lý e ngại khi tiếp cận với công nghệ thanh toán mới, cũng như lo ngại về an ninh an toàn khi sử dụng các phương thức thanh toán điện tử, trực tuyến. Chưa kể, vẫn còn một bộ phận người dân thiếu thông tin, chưa ý thức được đầy đủ sự quan trọng của việc bảo mật thông tin, dữ liệu cá nhân, hậu quả của hành vi cho thuê, cho mượn, mua bán thông tin tài khoản, thẻ ngân hàng... dẫn đến tội phạm lợi dụng cho mục đích gian lận, lừa đảo, bất hợp pháp.

Trong thời gian tới, phát huy những kết quả đạt được, tiếp tục bám sát các chủ trương, định hướng của Đảng, Chính phủ về chuyển đổi số, ứng dụng dữ liệu quốc gia về dân cư, ngành Ngân hàng tập trung triển khai thực hiện các giải pháp như sau:

- Đẩy nhanh tiến trình kết nối, khai thác ứng dụng dữ liệu quốc gia về dân cư, đặc biệt cần nghiên cứu giải pháp kỹ thuật, quy trình nghiệp vụ để tích hợp, sử dụng VNeID vào các hoạt động định danh, xác thực khách hàng trực tuyến, làm sạch các dữ liệu khách hàng, cũng như trong các hoạt động nghiệp vụ khác của ngành Ngân hàng.

- Thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, khai thác hiệu quả dữ liệu trong thiết kế, phát triển và cung ứng sản phẩm, dịch vụ tiện ích phù hợp với nhu cầu, hành vi của từng nhóm đối tượng khách hàng cùng với việc cảnh báo sớm sẽ kịp thời phát hiện ngăn ngừa, phòng, chống rủi ro gian lận và công tác đảm bảo an ninh an toàn, bảo mật thông tin khách hàng.

- Triển khai mở rộng việc kết nối, khai thác hệ thống SIMO cũng như kết nối, khai thác nguồn dữ liệu về danh sách tài khoản đã tham gia vào quá trình luân chuyển dòng tiền lừa đảo được Bộ Công an thu thập, chia sẻ để cảnh báo đến khách hàng khi thực hiện các giao dịch thanh toán trực tuyến.

- Cùng với đầu tư, nâng cấp hạ tầng công nghệ và bảo mật, ngành Ngân hàng chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và các nguồn lực phục vụ chuyển đổi số.

- Các ngân hàng tiếp tục đẩy mạnh truyền thông, thông tin đến khách hàng dưới nhiều hình thức để hướng dẫn, nâng cao nhận thức, kỹ năng cho khách hàng trong sử dụng dịch vụ ngân hàng trên môi trường mạng.

- NHNN tiếp tục hoàn thiện thể chế tạo thuận lợi cho hoạt động chuyển đổi số ngân hàng; triển khai, rà soát, sửa đổi, bổ sung các thông tư hướng dẫn Luật Các TCTD (nếu cần). Cần tiến tới nghiên cứu ban hành quy định cụ thể về bảo mật dữ liệu ngân hàng, đảm bảo tiêu chuẩn an ninh mạng và quy trình quản lý rủi ro. Hệ thống pháp lý cũng phải yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế để nâng cao tính toàn vẹn và bảo mật. Các ngân hàng cần chịu trách nhiệm rõ ràng khi xảy ra vi phạm bảo mật và có chế tài nghiêm khắc cho những trường hợp không tuân thủ. 

- Đảm bảo sự vận hành thông suốt, an toàn của các hệ thống thanh toán. Chỉ đạo các TCTD nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, triển khai ứng dụng các giải pháp đảm bảo an ninh, bảo mật trong hoạt động ngân hàng.

- Tăng cường phối hợp với các bộ, ngành, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, chuẩn hóa dữ liệu trong từng ngành, lĩnh vực, tạo thuận lợi cho việc tích hợp, kết nối, chia sẻ thông tin với các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT để mở rộng hệ sinh thái số và phát triển dịch vụ ngân hàng số, thanh toán số. Tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các đơn vị chức năng của Bộ Công an và các bộ, ngành liên quan trong công tác chuyển đổi số, bảo đảm an ninh, an toàn thông tin; làm tốt công tác bảo vệ dữ liệu cá nhân; thực hiện nghiêm các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân mà Chính phủ ban hành tại Nghị định số 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân; phối hợp trong công tác phòng, chống các loại tội phạm trên không gian mạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài chính.

Ở tầm vĩ mô, Việt Nam cần xây dựng cơ chế bảo vệ quyền lợi người dùng, thiết lập quy trình giải quyết tranh chấp và quy định về bảo vệ quyền riêng tư. Tăng cường sự hợp tác giữa các cơ quan quản lý và hợp tác quốc tế để đối phó với tội phạm công nghệ cao...

Trần Thị Thanh Phương (NHNN)

Tài liệu tham khảo:

1. Nghị định số 52/2024/NĐ-CP ngày 15/5/2024 về thanh toán không dùng tiền mặt.

2. Nghị định số 69/2024/NĐ-CP ngày 25/6/2024 của Chính phủ quy định về định danh và xác thực điện tử.

3. Nghị định số 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 của Chính phủ về bảo vệ dữ liệu cá nhân.