Hội nghị Nghiên cứu thường niên lần thứ 10 của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), phối hợp với Hoover Institution (Stanford), tổ chức tại Frankfurt ngày 17/9/2025, với chủ đề mang tính gợi mở “Khủng hoảng tài chính tiếp theo?”. Sự kiện không nhằm dự báo một cuộc khủng hoảng sắp xảy ra, mà để thảo luận cách thức các nhà hoạch định chính sách có thể bảo vệ ổn định tài chính trong kỷ nguyên biến động nhanh chóng.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Tại Hội nghị, Chủ tịch ECB Christine Lagarde đưa ra thông điệp kép, vừa là lời nhắc nhở từ lịch sử, vừa là lời kêu gọi chuẩn bị cho tương lai: Bất chấp sự thay đổi về cấu trúc, công nghệ và động lực thị trường, những rủi ro cốt lõi đối với hệ thống tài chính vẫn mang tính lặp lại.
Học từ lịch sử để đối mặt tương lai
Dẫn lại công trình nghiên cứu của Carmen Reinhart và Kenneth Rogoff, bà Christine Lagarde cho rằng các cuộc khủng hoảng tài chính, từ thời đồng guilder Hà Lan, bảng Anh cho đến thời kỳ đồng USD, đều có những đặc điểm chung dù bề ngoài có thể khác biệt. Hệ thống tài chính toàn cầu không ngừng biến đổi, đặc biệt khi công nghệ thúc đẩy tốc độ thay đổi, song các rủi ro như mất thanh khoản, đòn bẩy quá mức, rút tiền hàng loạt hay bong bóng tài sản vẫn tái diễn.
Với Chủ tịch ECB, đó chính là lý do nghiên cứu và phân tích lịch sử đóng vai trò thiết yếu. Giới học thuật giúp các nhà hoạch định chính sách phân biệt đâu là đổi mới thực sự và đâu là rủi ro cũ trong “vỏ bọc mới”. Bằng việc nhìn lại các cuộc khủng hoảng trước đây, ngân hàng trung ương có thể lường trước điểm yếu và hành động sớm hơn.
Thông điệp này phản ánh rõ triết lý của ECB, đó là trong thời kỳ biến động nhanh, trí nhớ lịch sử chính là “tuyến phòng thủ đầu tiên”.
Sự trỗi dậy của khu vực phi ngân hàng
Một trong những thay đổi rõ nét nhất kể từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu là sự nổi lên của các định chế tài chính phi ngân hàng. Tại Khu vực đồng Euro, tài sản của nhóm này đã tăng từ mức 140% GDP năm 1999 lên gần 400% hiện nay, chiếm hơn 60% tổng thể hệ thống tài chính. Các thực thể này bao gồm quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, quỹ thị trường tiền tệ và các công cụ chứng khoán hóa.
Khối phi ngân hàng ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ cho nền kinh tế thực và quản lý tiết kiệm của hộ gia đình, doanh nghiệp. Sự trỗi dậy này giúp đa dạng hóa hệ sinh thái tài chính, nhưng cũng mở ra những điểm dễ tổn thương mới. Khác với ngân hàng truyền thống, nhiều định chế phi ngân hàng ít chịu ràng buộc về an toàn vốn, khiến họ đặc biệt nhạy cảm với rủi ro thanh khoản và đòn bẩy.
Với nhà hoạch định chính sách, sự thay đổi cấu trúc này đòi hỏi phải suy nghĩ lại mô hình quản lý vốn tập trung vào ngân hàng. Khu vực phi ngân hàng không còn là “ngoại vi”, mà đã trở thành trung tâm của hệ thống.
Thách thức với ngân hàng trong kỷ nguyên công nghệ
Trong khi khu vực phi ngân hàng ngày càng mở rộng, các ngân hàng cũng phải đối mặt với áp lực chưa từng có. Công nghệ đang tái định hình mô hình kinh doanh với sự nổi lên của Fintech và tiềm năng phát triển của stablecoin. Nếu stablecoin đạt mức phổ biến rộng rãi, chúng có thể làm xói mòn vai trò trung gian truyền thống của ngân hàng.
Công nghệ cũng làm tăng tốc độ lan truyền rủi ro. Bà Christine Lagarde nhắc lại sự kiện tháng 3/2023, khi ba ngân hàng Mỹ sụp đổ chỉ trong năm ngày. Mạng xã hội đã thổi bùng tâm lý hoảng loạn, trong khi dịch vụ ngân hàng số cho phép khách hàng rút tiền nhanh chóng chưa từng có. Đây là minh chứng rõ ràng rằng, dù hình thức thay đổi, bản chất rủi ro - mất niềm tin dẫn đến rút tiền hàng loạt - vẫn nguyên vẹn.
Điều này buộc nhà quản lý và giám sát rủi ro phải thích ứng. Ổn định ngân hàng ngày nay không chỉ phụ thuộc vào vốn và thanh khoản, mà còn vào tốc độ truyền thông tin, lòng tin số và khả năng kiểm soát làn sóng hoảng loạn trực tuyến.
Rủi ro liên kết
Thực tế càng phức tạp hơn bởi sự kết nối chặt chẽ giữa ngân hàng và phi ngân hàng. Tại Khu vực đồng Euro, tài sản ngân hàng tiếp xúc với phi ngân hàng chiếm khoảng 10% tổng tài sản bình quân của các tổ chức quan trọng. Điều này tạo ra các kênh lan truyền rủi ro hai chiều: Cú sốc ở phi ngân hàng có thể tác động ngược trở lại ngân hàng và ngược lại.
Với giới quản lý, điều đó đồng nghĩa với việc giám sát không thể chỉ tập trung vào từng định chế riêng lẻ, mà phải tiếp cận toàn hệ thống, bao gồm cả mạng lưới kết nối tài sản - nghĩa vụ.
Vai trò của giám sát và quy định
Theo Chủ tịch ECB, giám sát chặt chẽ không nhằm kìm hãm đổi mới, mà để kiểm soát rủi ro, giúp đổi mới phát triển bền vững. Các rủi ro vẫn quen thuộc: Mất cân đối thanh khoản và đòn bẩy ở phi ngân hàng, rủi ro chuyển đổi kỳ hạn và rút tiền ở ngân hàng, cùng áp lực dự trữ đối với stablecoin. Thách thức là phải cập nhật khung giám sát để ứng phó kịp thời, mà không cản trở sự tiến hóa của thị trường.
Trong bối cảnh đó, Liên minh châu Âu (EU) đang triển khai chương trình cải cách nhằm “đơn giản hóa” dưới sự dẫn dắt của Ủy ban châu Âu. Tuy nhiên, như bà Christine Lagarde khẳng định, đơn giản hóa không có nghĩa là nới lỏng hay bỏ quy định, mà là duy trì khả năng chống chịu với một khung giám sát hiệu quả và tinh gọn hơn.
Hàm ý chính sách
Có thể rút ra một số hàm ý chính sách từ phát biểu của bà Christine Lagarde tại Hội nghị trên như sau:
Thứ nhất, ổn định tài chính là nền tảng của chính sách tiền tệ. Nếu thị trường thiếu ổn định, hiệu lực truyền dẫn chính sách tiền tệ sẽ suy yếu.
Thứ hai, cần chuẩn bị cho những cuộc khủng hoảng “mới mà cũ”. Thách thức không phải dự đoán thời điểm khủng hoảng, mà là nhận diện tín hiệu cảnh báo. Thời đại số thay đổi tốc độ và hình thức lây lan rủi ro, nhưng bản chất không đổi.
Thứ ba, cách tiếp cận quản lý của châu Âu có thể trở thành chuẩn mực toàn cầu. Với việc hướng đến đơn giản hóa nhưng không nới lỏng, EU đang tìm cách cân bằng giữa khả năng chống chịu và hiệu quả, qua đó tạo kinh nghiệm tham khảo cho các khu vực khác.
Thứ tư, giám sát khu vực phi ngân hàng sẽ ngày càng trở thành ưu tiên. Khi vai trò của khu vực này mở rộng, nhu cầu về khung quản lý riêng biệt, thậm chí cơ quan giám sát chuyên trách, sẽ gia tăng.
Hoàn thiện các công cụ chính sách để ứng phó với tương lai bất định
Theo Chủ tịch ECB Christine Lagarde, Hội nghị sẽ không mang lại tất cả câu trả lời. Giá trị của nó nằm ở việc thử nghiệm ý tưởng, so sánh bằng chứng và tranh luận nghiêm túc. Mục tiêu cuối cùng là tinh chỉnh công cụ chính sách để ứng phó với tương lai bất định, nơi công nghệ, địa chính trị và biến đổi khí hậu có thể cộng hưởng cùng những rủi ro tài chính truyền thống.
Câu nói bà Christine Lagarde trích dẫn - “càng thay đổi, càng giống như cũ” - vừa mang tính cảnh tỉnh, vừa là lời nhắc nhở khiêm tốn. Lịch sử có thể không lặp lại y nguyên, nhưng luôn vang vọng. Với châu Âu, nhiệm vụ không phải là tin rằng tương lai hoàn toàn khác, mà là nhận diện rủi ro quen thuộc sẽ tái hiện dưới dạng nhanh hơn, phức tạp hơn và kết nối chặt chẽ hơn.
Có thể nói, tại Hội nghị Nghiên cứu thường niên ECB lần này, phát biểu của bà Christine Lagarde không nhằm dự báo một cuộc khủng hoảng gần kề, mà là sự đánh giá tỉnh táo về những rủi ro đang ẩn chứa trong hệ thống tài chính đang biến đổi. Bằng lời nhấn mạnh “lần này không bao giờ khác”, bà khẳng định tầm quan trọng của cảnh giác, nghiên cứu và khung giám sát thích ứng. Thông điệp gửi đến giới hoạch định chính sách rõ ràng, đó là đổi mới và chuyển đổi cần được chào đón, nhưng không bao giờ được đánh đổi bằng sự ổn định.
Tài liệu tham khảo:
1. Christine Lagarde, (2025): “This time is never different: the importance of safeguarding financial stability”. Welcome address by Christine Lagarde, President of the ECB, at 10th ECB Annual Research Conference joint with Stanford’s Hoover Institution on ‘The Next Financial Crisis?’ https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2025/html/ecb.sp250917~d45058c998.en.html
2. Reinhart, C.M. and Rogoff, K.S. (2009), This Time Is Different: Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press.
3. In terms of assets. See Pelizzon, L. et al. (2025), “Growth of non-bank financial intermediaries, monetary policy, and financial stability”, ECB Forum on Central Banking, 30 June – 2 July.
4. Garcia, T. et al. (2025), “Digital banking: how new bank business models are disrupting traditional banks”, Financial Stability Review, ECB, May.
Minh Trang