Yêu cầu của FED đối với tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương

Đầu năm 2022, FED công bố nghiên cứu về CBDC và về những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn của CBDC bởi sự ra đời của nó sẽ là một sự đổi mới có ý nghĩa to lớn đối với toàn xã hội và nền kinh tế. Nghiên cứu của FED không nhằm đưa ra chính sách cụ thể nào, cũng không nhằm mục đích để báo hiệu rằng FED sẽ đưa ra bất kỳ quyết định nào về việc phát hành CBDC mà nhằm tham vấn ý kiến công chúng và các bên liên quan về ý nghĩa và các lựa chọn đối với CBDC nước Mỹ.

Những yêu cầu đối với CBDC

Tại Mỹ, tiền được công nhận gồm tiền ngân hàng trung ương (tiền giấy, tiền xu do FED phát hành, số dư tài khoản thanh toán của ngân hàng thương mại tại FED), tiền ngân hàng thương mại (số dư tài khoản thanh toán của người dân tại các ngân hàng thương mại) và tiền phi ngân hàng (tiền kỹ thuật số/digital money được giữ dưới dạng số dư thanh toán tại các nhà cung cấp dịch vụ phi ngân hàng được phép hoạt động).

Tiền ngân hàng trung ương là tiền pháp định, không có rủi ro thanh khoản và rủi ro tín dụng. Vào cuối tháng 11/2021, tiền ngân hàng trung ương của Mỹ là khoảng 6,39 nghìn tỷ đô la, trong đó dưới dạng số dư tài khoản thanh toán tại FED là 4,18 nghìn tỷ đô la, còn lại là tiền mặt ngoài lưu thông (chiếm 34,6% tiền ngân hàng trung ương). Tiền ngân hàng thương mại hầu như không có rủi ro thanh khoản và rủi ro tín dụng do đã được bảo hiểm tiền gửi. Cuối tháng 11/2021, tiền ngân hàng thương mại tại Mỹ là khoảng 4,76 nghìn tỷ đô la dưới dạng tiền gửi, 13,47 nghìn tỷ đô la dưới dạng các giấy tờ có giá khác và 16,41 nghìn tỷ đô la dưới dạng tín dụng do ngân hàng cung cấp cho khách hàng.

Các nhà cung cấp dịch vụ phi ngân hàng chưa bị quy định chặt chẽ và đầy đủ như các ngân hàng thương mại nên tiền phi ngân hàng, về nguyên tắc, nhiều rủi ro thanh khoản và rủi ro tín dụng hơn tiền ngân hàng thương mại song luôn được đảm bảo bằng các tài sản cụ thể hoặc bằng một khoản tiền gửi tương đương theo tỷ lệ 1:1 tại ngân hàng thương mại. Hệ thống thanh toán của Hoa Kỳ được đánh giá là hiệu quả, kết nối nhiều tổ chức, hộ gia đình và doanh nghiệp, vì vậy, rất quan trọng đối với hệ thống tài chính và nền kinh tế nên các tổ chức vận hành dịch vụ thanh toán liên ngân hàng luôn phải chịu sự giám sát và quy định chặt chẽ của ngân hàng trung ương.

CBDC của nước Mỹ, nếu ra đời, phải là tiền ngân hàng trung ương dưới hình thức số hóa mà người dân được tiếp cận rộng rãi1. Về mặt này, nó tương tự như tiền giấy, tiền xu ở dạng kỹ thuật số, không cần các cơ chế như bảo hiểm tiền gửi để duy trì niềm tin của công chúng và cũng không phụ thuộc vào sự hỗ trợ của một nhóm tài sản cơ bản để duy trì giá trị của nó, không có rủi ro thanh khoản hay rủi ro tín dụng. CBDC phải thừa hưởng đầy đủ sự an toàn và đáng tin cậy của tiền ngân hàng trung ương trong nền kinh tế số hóa, là cầu nối giữa các hoạt động thanh toán cũ và mới. Các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan tại Mỹ đã nghiên cứu CBDC trong nhiều năm và thống nhất rằng, bất kỳ CBDC nào của Hoa Kỳ cũng phải phục vụ tốt nhất cho các yêu cầu của quốc gia, cụ thể như sau:

Đáp ứng một cách an toàn các nhu cầu và yêu cầu thanh toán trong tương lai: CBDC sẽ cung cấp cho công chúng quyền truy cập và sử dụng mà không chịu một rủi ro nào, cung cấp một nền tảng công nghệ an toàn cho sự đổi mới sáng tạo của khu vực ngân hàng cũng như của khu vực phi ngân hàng để đáp ứng nhu cầu thanh toán hiện tại và trong tương lai của nền kinh tế, ví dụ: được lập trình để thực hiện các khoản thanh toán vào thời điểm nhất định hoặc sử dụng để thực hiện các khoản thanh toán nhỏ và siêu nhỏ mà hệ thống thanh toán truyền thống không xử lý.

Đảm bảo quyền được tiếp cận, sử dụng của người dân: FED sẽ luôn đảm bảo cung ứng tiền mặt đầy đủ, an toàn, liên tục cho nền kinh tế và nếu có CBDC thì đây phải là một phương tiện để mở rộng các lựa chọn thanh toán an toàn cho người dân chứ không phải để thay thế hoàn toàn tiền mặt mặc dù thanh toán kỹ thuật số đang chiếm ưu thế hơn tiền mặt. Theo một cuộc khảo sát năm 2020, tại Hoa Kỳ, tỷ lệ giao dịch sử dụng tiền mặt đã giảm từ 40% trong năm 2012 (tương ứng 12% giá trị) xuống còn 19% (khoảng 6% giá trị) vào năm 2020.

Thúc đẩy thanh toán xuyên biên giới: Hiện nay, các khoản thanh toán xuyên biên giới vẫn còn chậm và tốn kém (chi phí trung bình để gửi tiền từ Hoa Kỳ tới các quốc gia khác là khoảng 5,41% giá trị danh nghĩa của giao dịch) bởi các lý do như cơ chế trao đổi tiền tệ, chế độ pháp lý, cơ sở hạ tầng công nghệ,... khác nhau giữa các quốc gia. CBDC có thể là giải pháp tiềm năng thúc đẩy thanh toán xuyên biên giới bằng cách đưa ra kênh thanh toán mới đơn giản hơn và tạo thêm cơ hội hợp tác giữa các đơn vị cung cấp dịch vụ thanh toán. Để hiện thực hóa kỳ vọng này cần có sự phối hợp giữa các quốc gia, các tổ chức quốc tế để giải quyết các vấn đề chung như tiêu chuẩn thanh toán, cơ sở hạ tầng, đối tượng cung cấp dịch vụ, khuôn khổ pháp lý, cách thức ngăn chặn các giao dịch bất hợp pháp….

Thúc đẩy tài chính toàn diện: Thúc đẩy tài chính toàn diện, đặc biệt là đối với các hộ gia đình và cộng đồng dễ bị tổn thương về kinh tế, là một ưu tiên cao của FED. Một lượng đáng kể người Mỹ (khoảng 7 triệu hộ, tương đương 5% hộ gia đình vào năm 2019) hầu như không tiếp cận với dịch vụ ngân hàng, gần 20% hộ có tài khoản ngân hàng nhưng vẫn sử dụng chủ yếu dịch vụ thanh toán có phí cao như lệnh chuyển tiền, séc mặc dù nhiều chính sách được thực hiện như mở tài khoản với chi phí thấp, thúc đẩy thanh toán kỹ thuật số, truyền thông... Vì vậy, cần phát huy thêm tiềm năng của CBDC trong việc thúc đẩy tài chính toàn diện bằng việc xác định thiết kế CBDC hợp lý cho phép mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính chính thức của người dân.

Duy trì vai trò mang tính quốc tế của đồng đô la: Một yêu cầu khác của CBDC do Hoa Kỳ phát hành là phải duy trì vai trò của đô la Mỹ, đồng tiền hiện được sử dụng rộng rãi trên thế giới để thanh toán, đầu tư và có vai trò quan trọng trong dự trữ toàn cầu. Hiện nay, vai trò quốc tế của đồng đô la tạo nhiều lợi ích cho nước Mỹ, giúp các hộ gia đình, doanh nghiệp và chính phủ Hoa Kỳ hưởng lợi trong việc giảm chi phí giao dịch và vay vốn, cho phép Hoa Kỳ ảnh hưởng đến các tiêu chuẩn của hệ thống tiền tệ toàn cầu. Vì vậy, nước Mỹ phải xem xét các tác động của CBDC trong tương lai đối với vị thế này trong bối cảnh nhiều quốc gia cũng quan tâm tới việc phát hành CBDC. Nếu các CBDC mới này hấp dẫn hơn đô la Mỹ, việc sử dụng đồng đô la trên toàn cầu có thể giảm thì đồng CBDC Hoa Kỳ phải giúp Mỹ duy trì vai trò quốc tế của mình.

Rủi ro tiềm ẩn và Cân nhắc chính sách đối với CBDC

CBDC có thể mang lại nhiều lợi ích song cũng đặt ra các vấn đề chính sách phức tạp và rủi ro tiềm ẩn. Các chuyên gia FED đã nêu lên một số quan ngại về CBDC có thể ảnh hưởng đến hệ thống tài chính và mong muốn có thêm nhiều nghiên cứu và phân tích bổ sung:

Làm thay đổi cấu trúc thị trường tài chính: CBDC sẽ làm thay đổi cấu trúc của hệ thống tài chính, thay đổi vai trò và trách nhiệm của ngân hàng trung ương và các thành phần trong nền kinh tế. Các ngân hàng hiện đang dựa (phần lớn) vào nguồn tiền gửi để thực hiện các khoản cho vay. Một CBDC (hoặc CBDC có lãi suất) được chấp nhận rộng rãi có thể thay thế (gần như hoàn hảo) cho tiền ngân hàng thương mại. Hiệu ứng thay thế này có thể làm giảm lượng tiền gửi vào hệ thống ngân hàng, do đó có thể làm tăng chi phí vốn của ngân hàng và theo đó, làm giảm khả năng cung cấp tín dụng của ngân hàng hoặc làm tăng chi phí tiếp cận tín dụng ngân hàng của người dân và doanh nghiệp. FED gợi ý những lo ngại này có thể được giảm thiểu bằng các lựa chọn thiết kế CBDC phù hợp, ví dụ như CBDC không có lãi suất hoặc giới hạn số lượng CBDC mà người dân có thể nắm giữ.

Sự an toàn và ổn định của hệ thống tài chính: Do tiền ngân hàng trung ương là hình thức tiền an toàn nhất nên một CBDC được sử dụng rộng rãi sẽ đặc biệt hấp dẫn đối với những người không thích rủi ro, đặc biệt là trong thời kỳ hệ thống tài chính bị căng thẳng. Những quy định về đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng, thanh tra giám sát, bảo hiểm tiền gửi…có thể không đủ hiệu quả để ngăn dòng tiền lớn từ ngân hàng thương mại chuyển thành CBDC trong trường hợp hoảng loạn tài chính và lo ngại này có thể được giảm thiểu bằng các lựa chọn thiết kế như không trả lãi cho CBDC hoặc giới hạn tổng lượng CBDC mà người dùng có thể nắm giữ trong khoảng thời gian nhất định.

Hiệu quả của việc thực thi chính sách tiền tệ: CBDC xuất hiện có thể ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách tiền tệ và điều hành lãi suất trên thị trường. Nhu cầu sử dụng CBDC gia tăng có thể khiến lượng tiền trong hệ thống ngân hàng giảm xuống và gây áp lực lên lãi suất điều hành nếu dự trữ ban đầu không đủ lớn để tạo ra một vùng đệm chính sách. Ngoài các hiệu ứng này, CBDC có thể có tác động đối với quyết định kinh tế của hộ gia đình và doanh nghiệp, tác động lên các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ khác.

Bảo vệ người dùng và phòng chống tội phạm tài chính: CBDC sẽ tạo ra các dữ liệu về giao dịch tài chính của người dùng, vì vậy các tổ chức cung cấp dịch vụ cần giải quyết thỏa đáng các quy định về quyền riêng tư. Bên cạnh đó, các tổ chức cung cấp dịch vụ cũng phải tuân thủ một loạt các quy định được thiết kế để phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, bao gồm các yêu cầu về thẩm định, lưu trữ hồ sơ và báo cáo hoạt động. Bất kỳ CBDC nào cũng cần được thiết kế để tuân thủ các quy tắc này, đảm bảo sự cân bằng giữa việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và sự minh bạch cần thiết để ngăn chặn hoạt động tội phạm.

Khả năng phục hồi hoạt động và đảm bảo an toàn an ninh mạng: Các mối đe dọa đối với dịch vụ thanh toán hiện nay, như gián đoạn hoạt động và rủi ro an ninh mạng, cũng sẽ là mối đe dọa đối với CBDC. Bất kỳ cơ sở hạ tầng nào dành riêng cho CBDC cũng cần phải cực kỳ “kiên cường” trước các mối đe dọa như vậy và các nhà vận hành cơ sở hạ tầng CBDC sẽ phải luôn cảnh giác vì phương pháp và cách thức xâm phạm của tội phạm ngày càng tinh vi hơn. Mặc dù việc đảm bảo an toàn cho CBDC là thách thức không hề nhỏ song có thể nâng cao nếu nó được thiết kế với khả năng ngoại tuyến (nghĩa là cho một số khoản thanh toán được thực hiện mà không cần truy cập internet). Nhiều khoản thanh toán không thể thực hiện được trong tình huống thiên tai hoặc bất khả kháng phải chuyển sang giao dịch tiền mặt. Nhiều ngân hàng trung ương hiện đang nghiên cứu liệu các tùy chọn thanh toán CBDC ngoại tuyến có khả thi.

Những triển khai bước đầu của FED

Hiện FED đang tích cực nghiên cứu và thử nghiệm CBDC với những bước đi thận trọng:

Thử nghiệm công nghệ: FED đang tham gia vào một số thử nghiệm liên quan đến tiền kỹ thuật số, như: xây dựng CBDC giả định bằng cách tận dụng các công nghệ và hệ thống hiện có do Phòng thí nghiệm công nghệ của FED (Board’s Technology Lab) thực hiện; khám phá thiết kế CBDC bằng cách sử dụng các công nghệ mới hơn, như blockchain, do FED Boston hợp tác với Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) thực hiện; xem xét việc sử dụng công nghệ sổ cái phân tán cho các khoản thanh toán bán buôn liên ngân hàng do Phòng thí nghiệm công nghệ nghiên cứu; FED Atlanta hợp tác với Đại học Bang Georgia và Nhóm Nghiên cứu An ninh Mạng nghiên cứu việc sử dụng dữ liệu trên các mạng ẩn (mạng của các trang web không thể truy cập từ công cụ tìm kiếm) để giảm gian lận trong thanh toán.

Nghiên cứu chính sách: Nhiều nghiên cứu chính sách về tiền tệ kỹ thuật số, đặc biệt tập trung vào tài chính toàn diện và ổn định tài chính được thực hiện như: FED Cleveland đang tham gia một hợp tác học thuật để kiểm tra cách một CBDC có thể hỗ trợ thúc đẩy tài chính toàn diện; FED Atlanta đang xem xét liệu các nhóm dân cư dễ bị tổn thương và dựa vào tiền mặt có thể tiếp cận và hưởng lợi một cách an toàn từ thanh toán kỹ thuật số hay không; Các nhà phân tích chính sách đang triển khai một loạt các nghiên cứu về tiền kỹ thuật số, như nghiên cứu về quyền riêng tư, những cân nhắc và tác động của chính sách tiền tệ đối với CBDC và tài sản kỹ thuật số…

Tham gia của các bên liên quan: FED đang nắm bắt tình hình phát triển liên quan đến thanh toán kỹ thuật số, tiền kỹ thuật số, CBDC của các nước và gặp gỡ nhiều bên liên quan để tìm hiểu các vấn đề về CBDC. Các cuộc gặp này giúp FED hiểu được sự phát triển của thị trường và cũng cho phép các bên liên quan hiểu rõ hơn về các vấn đề mà FED đang quan tâm. FED dự kiến sẽ mở thêm nhiều cuộc đối thoại công khai để nắm bắt các quan điểm về CBDC.

Hợp tác quốc tế: FED triển khai hợp tác với ngân hàng trung ương các nước và nhiều tổ chức quốc tế để trao đổi về các vấn đề liên quan đến CBDC và các đổi mới trong thanh toán. FED đã hợp tác với sáu ngân hàng trung ương và Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) công bố một nghiên cứu về các nguyên tắc cơ bản cho CBDC (tháng 10 năm 2020). Họ tiếp tục công việc này vào năm 2021 với những phân tích sâu hơn về các lựa chọn chính sách và các vấn đề cần triển khai trong thực tế. FED New York đã thành lập Trung tâm Đổi mới để thúc đẩy hợp tác chặt chẽ hơn với BIS.

BVA (Theo FED)