Những thay đổi cơ bản về cơ chế xử lý vi phạm hành chính theo Nghị định số 97/2017/NĐ-CP

1. Về đối tượng xử phạt vi phạm hành chính

Đối với đối tượng vi phạm hành chính là tổ chức, Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã quy định rõ những điều kiện, tiêu chí để xác định tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính. Cụ thể, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính khi có đủ các điều kiện sau: (i) Là pháp nhân theo quy định của pháp luật dân sự hoặc các tổ chức khác được thành lập theo quy định của pháp luật; (ii) Hành vi vi phạm hành chính do người đại diện, người được giao nhiệm vụ nhân danh tổ chức hoặc người thực hiện hành vi theo sự chỉ đạo, điều hành, phân công, chấp thuận của tổ chức và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính; Đồng thời, theo Nghị định, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính phải được quy định cụ thể tại các nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý nhà nước.

Đối với trường hợp đối tượng xử phạt là cán bộ, công chức thực hiện hành vi vi phạm khi đang thi hành công vụ, trên thực tế thời gian qua do chưa có hướng dẫn cụ thể căn cứ nào để xác định người vi phạm đang thi hành công vụ dẫn đến sự tùy tiện trong việc áp dụng. Vì vậy, Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã làm rõ nội dung này theo hướng quy định hành vi vi phạm đó thuộc công vụ, nhiệm vụ được giao theo văn bản quy phạm pháp luật hoặc văn bản hành chính do cơ quan, người có thẩm quyền ban hành thì không bị xử phạt theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính mà bị xử lý theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức, viên chức.

2. Về thẩm quyền xử phạt của trưởng đoàn thanh tra chuyên ngành

Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã bổ sung nội dung về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của Trưởng đoàn thanh tra. Theo đó, Trưởng đoàn Thanh tra chuyên ngành có thẩm quyền xử phạt đối với hành vi vi phạm hành chính thuộc phạm vi, nội dung cuộc thanh tra trong thời hạn thanh tra theo quy định của pháp luật về thanh tra, đồng thời quy định cụ thể việc giải quyết khiếu nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính của người ra quyết định thanh tra.

3. Về xử lý khoảng trống pháp lý

Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã bổ sung một số nội dung liên quan đến việc xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của Luật XLVPHC mà Nghị định số 81/2013/NĐ-CP chưa hướng dẫn, và việc thiếu quy phạm pháp luật điều chỉnh các vấn đề này khiến cho việc xử lý vi phạm hành chính trên thực tế còn gặp khó khăn, vướng mắc. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, về việc giao quyền cho cấp phó, Nghị định 97/2017/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung theo hướng: Quy định thống nhất hình thức của văn bản giao quyền (là quyết định giao quyền); bổ sung quy định về việc cấp phó của những người có thẩm quyền áp dụng các biện pháp ngăn chặn, bảo đảm xử lý vi phạm được giao quyền thì cũng có thẩm quyền áp dụng các biện pháp ngăn chặn, bảo đảm xử lý vi phạm theo quy định của Luật XLVPHC. Nghị định 97/2017/NĐ-CP cũng bổ sung quy định cụ thể về các trường hợp chấm dứt việc giao quyền

Thứ hai, Nghị định 97/2017/NĐ-CP bổ sung quy định cụ thể về thẩm quyền của một số chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong việc tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đối với tổ chức được xác định như thẩm quyền phạt tiền và gấp 02 lần giá trị tang vật, phương tiện bị tịch thu của cá nhân vi phạm hành chính nhằm thống nhất cách hiểu và áp dụng trên thực tế.

Thứ ba, Nghị định 97/2017/NĐ-CP bổ sung quy định về trường hợp vụ việc vi phạm vừa có hành vi vi phạm thuộc thẩm quyền của người lập biên bản, vừa có hành vi vi phạm không thuộc thẩm quyền của người lập biên bản, thì người đó vẫn phải tiến hành lập biên bản vi phạm hành chính đối với tất cả các hành vi vi phạm và chuyển ngay biên bản đến người có thẩm quyền xử phạt để tiến hành xử phạt theo quy định tại khoản 3 Điều 58 Luật XLVPHC.

Thứ tư, về việc sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ, ban hành mới quyết định về XLVPHC, Nghị định 97/2017/NĐ-CP quy định cụ thể các căn cứ tiến hành việc sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ, ban hành quyết định mới về XLVPHC trong trường hợp có sai sót, quy định trình tự, thủ tục sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ các quyết định này, đồng thời, quy định về trách nhiệm và việc xem xét, xử lý trách nhiệm đối với người có thẩm quyền ban hành quyết định về xử lý vi phạm hành chính có sai sót.

Thứ năm, về việc áp dụng hình thức xử phạt bổ sung tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính, Nghị định bổ sung nguyên tắc là hình thức xử phạt bổ sung tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính chỉ được áp dụng khi Nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý nhà nước có quy định hình thức xử phạt này đối với từng hành vi vi phạm cụ thể.

Thứ sáu, về thẩm quyền xử phạt trong trường hợp tang vật vi phạm hành chính là hàng cấm, Nghị định cũng đã có thay đổi bổ sung như sau:

Trường hợp các nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý nhà nước có quy định trị giá hoặc số lượng của hàng cấm và khung tiền phạt đối với hành vi vi phạm có tang vật vi phạm hành chính là hàng cấm thì thẩm quyền xử phạt được xác định theo quy định tại Chương II Phần thứ hai Luật xử lý vi phạm hành chính và quy định của Nghị định xử phạt vi phạm hành chính.

Đối với tang vật vi phạm hành chính là hàng cấm không thuộc trường hợp nêu trên thì không tiến hành xác định giá trị tang vật vi phạm hành chính mà phải chuyển hồ sơ vụ việc đến người có thẩm quyền xử phạt theo quy định và lúc này thẩm quyền xử phạt đối với trường hợp tang vật vi phạm hành chính là hàng cấm được xác định theo 2 nguyên tắc sau: Một là, nếu người có thẩm quyền đang giải quyết vụ việc là người có thẩm quyền xử phạt cao nhất trong lĩnh vực quản lý nhà nước thì thẩm quyền xử phạt vẫn thuộc người đó. Hai là, nếu người có thẩm quyền đang giải quyết vụ việc không phải là người có thẩm quyền xử phạt cao nhất trong lĩnh vực quản lý nhà nước hoặc không phải là Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thì người đó phải chuyển vụ vi phạm đến Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi xảy ra vi phạm hoặc người có thẩm quyền xử phạt cao nhất trong lĩnh vực quản lý nhà nước đó để ra quyết định xử phạt.

4. Về việc thu, nộp tiền phạt vi phạm hành chính

Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã bổ sung quy định việc thu, nộp hộ tiền phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ vào Kho bạc Nhà nước thông qua dịch vụ bưu chính công ích.

Tại Nghị quyết số 10/NQ-CP về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 01 năm 2016, Chính phủ đã thống nhất về mặt chủ trương cho phép thực hiện dịch vụ thu, nộp hộ tiền phạt vi phạm hành chính và chuyển phát giấy tờ tạm giữ cho người bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ trên phạm vi toàn quốc qua hệ thống bưu điện, theo đó nội dung này đã được cụ thể hóa tại Nghị định.

5. Về mẫu biểu trong xử phạt vi phạm hành chính

Nghị định 97/2017/NĐ-CP đã ban hành kèm theo Phụ lục về mẫu biên bản và mẫu quyết định trong xử phạt vi phạm hành chính thay thế cho Phụ lục về mẫu biên bản và mẫu quyết định ban hành kèm theo Nghị định số 81/2013/NĐ-CP hiện không phù hợp với thể thức văn bản hành chính quy định tại Thông tư số 01/2011/TT-BNV ngày 19/01/2011 của Bộ Nội vụ dẫn đến trên thực tế mỗi địa phương áp dụng một cách khác nhau.

Bên cạnh đó, Nghị định còn bổ sung một số biểu mẫu quan trọng mà Nghị định số 81/2013/NĐ-CP còn thiếu như quyết định cưỡng chế buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả, biên bản xác minh tình tiết vụ việc vi phạm hành chính; biên bản trả lại tang vật, giấy tờ, phương tiện...

Với những điểm sửa đổi cơ bản như trên, Nghị định 97/2017/NĐ-CP sẽ góp phần hoàn thiện khung pháp lý cho việc xây dựng và thi hành các nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý nhà nước được đồng bộ, minh bạch, hiệu quả, đảm bảo việc áp dụng Luật XLVPHC được thuận lợi và thống nhất trên toàn quốc.

Phạm Bích Thủy - PC