Triển vọng kinh tế và ổn định tài chính toàn cầu: xu hướng, thách thức và hàm ý chính sách

I. Cập nhật triển vọng kinh tế thế giới

Bốn năm qua thế giới đã chứng kiến sự chống chịu của nền kinh tế toàn cầu trước các cú sốc lớn như đại dịch, xung đột địa chính trị và thời tiết cực đoan. Những yếu tố này đã gây ra gián đoạn chuỗi cung ứng và khủng hoảng năng lượng, lương thực. Tuy nhiên, nền kinh tế toàn cầu vẫn giữ được sự ổn định, dù sự phục hồi giữa các khu vực rất không đồng đều.

Trong nửa đầu năm 2024, các biện pháp chính sách tiền tệ (CSTT) đã góp phần làm giảm một phần sự mất cân bằng chu kỳ, nhưng tình trạng lạm phát giá dịch vụ vẫn cao, ở mức 4,2%, cao hơn 50% so với mức trước đại dịch. Điều này phản ánh một phần từ tăng trưởng lương danh nghĩa cao, vượt trội so với các chu kỳ trước đại dịch.

Từ đầu đại dịch, CSTT đã được thắt chặt rõ rệt, trong khi chính sách tài khóa ở một số quốc gia lớn, đặc biệt là Hoa Kỳ, lại nới lỏng. Điều này đã dẫn đến sự mất cân bằng trong chính sách vĩ mô, với lãi suất điều hành thực tế hiện tại cao hơn đáng kể so với lãi suất tự nhiên, dẫn đến việc kìm hãm hoạt động kinh tế và cố gắng đưa lạm phát trở lại mục tiêu.

Về dự báo tăng trưởng toàn cầu, không có nhiều thay đổi kể từ Báo cáo WEO tháng 04/2024, dự báo GDP toàn cầu dao động quanh mức 3%, cả trong ngắn hạn lẫn trung hạn. Sau sự phục hồi mở cửa trở lại vào năm 2022, tăng trưởng ở các nền kinh tế phát triển đã chậm lại đáng kể vào năm 2023 và dự kiến sẽ duy trì ổn định, dao động từ 1,7% đến 1,8% cho đến năm 2029. Tương tự như các nền kinh tế phát triển, triển vọng tăng trưởng cho các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển cũng ổn định đáng kể trong hai năm tới, dao động quanh mức 4,2% và ổn định ở mức 3,9% vào năm 2029. Đối với Việt Nam, dự báo quy mô GDP(PPP) năm 2029 đạt 2.374 tỷ USD, xếp thứ 21 thế giới, giảm 1 bậc so với dự báo hồi tháng Tư, nhưng vẫn cao hơn một số quốc gia như Úc (xếp hạng 22) và Thái Lan (xếp hạng 24).

Về triển vọng lạm phát, mặc dù vẫn có thể gặp phải những trở ngại trên con đường đạt được sự ổn định giá cả, lạm phát toàn cầu dự kiến sẽ tiếp tục giảm từ mức trung bình 6,7% vào năm 2023 xuống còn 5,8% vào năm 2024 và 4,3% năm 2025 trong kịch bản cơ bản. Quá trình giảm phát được kỳ vọng sẽ nhanh hơn ở các nền kinh tế phát triển—với mức giảm 2 điểm phần trăm từ năm 2023 đến 2024 và ổn định ở khoảng 2% vào năm 2025—so với các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển, nơi lạm phát dự kiến sẽ giảm từ 8,1 % năm 2023 xuống còn 7,9% năm 2024 và sau đó giảm nhanh hơn xuống 5,9% năm 2025.

Về triển vọng trung hạn, nếu không có những động lực mạnh mẽ cho cải cách cơ cấu, tăng trưởng sản lượng dự kiến sẽ tiếp tục yếu ớt trong trung hạn. Các thách thức cơ cấu như lão hóa dân số, đầu tư yếu, và tăng trưởng năng suất thấp tiếp tục là những rào cản đối với tăng trưởng toàn cầu. Dự báo 5 năm tới cho tăng trưởng toàn cầu là 3,1%, cho thấy triển vọng trung hạn vẫn khiêm tốn so với dự báo trước đại dịch.

Về rủi ro đối với triển vọng kinh tế, theo IMF, kể từ báo cáo WEO tháng Bảy vừa qua, các rủi ro tiêu cực đã trở nên rõ nét hơn, đặt ra nhiều thách thức cho nền kinh tế toàn cầu. Một trong những rủi ro chính là việc thắt chặt CSTT có thể tác động mạnh hơn dự kiến, dẫn đến sự suy giảm nhanh chóng trong tăng trưởng kinh tế ngắn hạn và gia tăng tỷ lệ thất nghiệp. Bên cạnh đó, rủi ro từ việc điều chỉnh giá thị trường tài chính, áp lực nợ công gia tăng ở các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển, sự leo thang của các xung đột địa chính trị, đặc biệt là ở Trung Đông, có thể làm suy giảm thêm triển vọng tăng trưởng. Tuy nhiên, cũng có những rủi ro tích cực, bao gồm khả năng phục hồi đầu tư mạnh mẽ hơn ở các nền kinh tế tiên tiến và sự hỗ trợ chính sách mạnh mẽ hơn từ Trung Quốc, điều này có thể thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu.

II. Cập nhật tình hình ổn định tài chính toàn cầu

Kể từ Báo cáo Ổn định Tài chính Toàn cầu tháng Tư năm 2024, hoạt động kinh tế toàn cầu đã chững lại và lạm phát tiếp tục giảm. Mặc dù các NHTW đã nới lỏng CSTT và các điều kiện tài chính vẫn dễ tiếp cận, nhưng rủi ro tài chính ngắn hạn vẫn được kiểm soát. Tuy nhiên, điều này cũng góp phần tạo ra các điểm yếu như định giá tài sản cao, nợ công và tư nhân tăng, cùng với việc sử dụng đòn bẩy tài chính nhiều hơn, làm gia tăng rủi ro cho sự ổn định tài chính trong tương lai.

Ở các nền kinh tế phát triển, sự hấp thụ nợ chính phủ bởi các nhà đầu tư nhạy cảm với giá có thể làm gia tăng sự biến động trên thị trường trái phiếu. Tại các thị trường mới nổi và cận biên, bộ đệm tài khóa yếu đã làm gia tăng mức chênh lệch trái phiếu và hoán đổi rủi ro tín dụng, gây khó khăn cho việc thanh toán nợ.

Trong khi đó, các thị trường mới nổi vẫn kiên cường, nhưng rủi ro có thể tăng lên trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc chậm lại và căng thẳng thương mại toàn cầu gia tăng. Khả năng tiếp cận nguồn vốn quốc tế có thể khó khăn hơn, đặc biệt là ở các thị trường cận biên.

Mặc dù phát hành nợ bền vững đã phục hồi, thị trường mới nổi chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ và có ít nợ phát hành bằng nội tệ. Đầu tư chưa đủ vào tài chính khí hậu có thể cản trở các nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu và gây ra rủi ro tài chính trong tương lai.

Hệ thống ngân hàng toàn cầu duy trì ổn định với vốn và thanh khoản dồi dào, nhưng có những rủi ro từ lãi suất giảm và tình trạng căng thẳng ở các ngân hàng yếu. Các tổ chức phi ngân hàng đang ngày càng sử dụng đòn bẩy, làm tăng nguy cơ khuếch đại căng thẳng tài chính khi gặp biến động.

Bên cạnh đó, IMF cũng nhấn mạnh việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong các hoạt động trên thị trường vốn có thể hỗ trợ tăng trưởng cho các tổ chức phi ngân hàng nhưng cũng làm tăng tính dễ bị tổn thương, với các rủi ro về bảo mật, thao túng thị trường và sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp dịch vụ AI.

III. Cập nhật tình hình tài khóa toàn cầu

Nợ công toàn cầu đang tăng cao, dự kiến ​​sẽ vượt quá 100 nghìn tỷ đô la Mỹ (tương đương 93% GDP toàn cầu) vào năm 2024 và tiếp tục tăng đến cuối thập kỷ này, có thể đạt gần 100% GDP vào năm 2030. Trong khi nợ công được kỳ vọng ổn định hoặc giảm ở khoảng hai phần ba số quốc gia, mức nợ vẫn sẽ cao hơn dự báo trước đại dịch.

Các yếu tố toàn cầu ngày càng ảnh hưởng đến chi phí vay nợ của chính phủ, và mức nợ cao cùng với sự bất định trong chính sách tài khóa, tiền tệ ở các quốc gia lớn có thể làm gia tăng rủi ro nợ cho các quốc gia khác. Nợ không xác định—sự thay đổi nợ không giải thích được bằng các yếu tố như lãi suất, tăng trưởng, thâm hụt ngân sách hoặc biến động tỷ giá—cũng là lý do nợ có thể cao hơn dự báo, chủ yếu từ các nghĩa vụ phát sinh và rủi ro tài khóa.

IV. Hàm ý chính sách

Trên cơ sở cập nhật tình hình triển vọng kinh tế thế giới, ổn định tài chính và diễn biến tài khóa hiện tại, IMF đưa ra các khuyến nghị chính sách nhằm ứng phó với các thách thức và rủi ro tiềm ẩn, cụ thể như sau:

Để đảm bảo triển vọng kinh tế toàn cầu và ứng phó với những thách thức hiện tại, các chính sách cần được điều chỉnh cẩn thận để giảm thiểu biến động tỷ giá và duy trì sự ổn định tài chính. Việc đồng USD tăng giá do lạm phát ở Mỹ có thể gây áp lực lên các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu và nợ ngoại tệ. IMF khuyến nghị áp dụng linh hoạt tỷ giá và sử dụng các biện pháp can thiệp tạm thời khi cần thiết, đồng thời củng cố các bộ đệm vĩ mô để đối phó với căng thẳng thị trường.

Trong bối cảnh lạm phát giảm dần, nới lỏng CSTT để hỗ trợ tăng trưởng và việc làm là cần thiết, nhưng phải đảm bảo mục tiêu ổn định giá cả. Đồng thời, củng cố tài khóa trung hạn giúp tạo điều kiện cho các CSTT bớt thắt chặt và đảm bảo tính bền vững của nợ công.

Để đẩy nhanh tăng trưởng trung hạn, các cải cách cấu trúc nhắm vào nâng cao năng suất và giải quyết các nút thắt về lao động, giáo dục, và số hóa là thiết yếu. Việc tăng cường hợp tác đa phương để giải quyết biến đổi khí hậu và thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh sẽ hỗ trợ tăng trưởng bền vững và đáp ứng các mục tiêu khí hậu. Các chính sách công nghiệp cần được thiết kế hiệu quả để tránh các biện pháp bảo hộ và tuân thủ các quy định thương mại quốc tế, đồng thời thúc đẩy việc chuyển giao công nghệ thân thiện với môi trường nhằm giảm thiểu phát thải toàn cầu.

Để hạn chế những điểm dễ tổn thương trong hệ thống tài chính ngày càng gia tăng, IMF đề xuất các NHTW giữ vững lập trường chính sách tiền tệ, tăng cường giám sát và quản lý các tổ chức phi ngân hàng, và tăng cường các công cụ vĩ mô để xây dựng khả năng chống chịu trước rủi ro.

Để đảm bảo tính bền vững của nợ công, các chính sách điều chỉnh tài khóa lớn hơn cần được áp dụng. Điều này bao gồm các biện pháp như củng cố đệm tài khóa, thiết kế chính sách để duy trì tăng trưởng, và đảm bảo uy tín trong kế hoạch tài khóa. Đối với các nền kinh tế tiên tiến, cần tăng thu thông qua thuế gián tiếp và cải cách hệ thống an sinh. Các nền kinh tế mới nổi nên nâng cao hệ thống thuế và quản lý chi tiêu để bảo vệ hộ gia đình dễ bị tổn thương.

IMF cũng khuyến nghị các quốc gia cần quản lý và giám sát nợ chặt chẽ hơn, đặc biệt với nợ không xác định và các rủi ro nợ khác, đồng thời cải cách quy trình tái cơ cấu nợ cho các quốc gia có nguy cơ nợ cao. Những cải cách này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, nâng cao sự ổn định tài chính và hỗ trợ các quốc gia thu nhập thấp.

Vụ HTQT (nguồn IMF)