Sự ra đời của Tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (NHTW) - Central Banking Digital Currency (CBDC) đang mở ra hướng đi mới cho đổi mới tài chính toàn cầu. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích về thanh toán và minh bạch, CBDC cũng đối diện nhiều thách thức, đặc biệt là yếu tố chính trị. Việc nhận diện rõ tác động này giúp các quốc gia xây dựng giải pháp phù hợp, đảm bảo cân bằng giữa phát triển công nghệ và ổn định hệ thống tài chính.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Những năm gần đây, CBDC đã nổi lên như một trong những sáng kiến đột phá có tính đổi mới sáng tạo toàn cầu và là trở thành một chủ đề có tính thời sự nhận được sự quan tâm đặc biệt của giới học giả cũng như các cơ quan quản lý tài chính - tiền tệ trên thế giới. Bên cạnh những động lực và lợi ích đối với NHTW trong việc phát hành CBDC như nhiều nghiên cứu đã phân tích, thì việc phát triển và phát hành CBDC của NHTW cũng đối mặt với các thách thức, trong đó rào cản chính trị có tác động mạnh mẽ đến chính sách của NHTW.
Bài viết dưới đây sẽ tập trung vào khía cạnh chính trị cản trở sự phát triển của CBDC, những lập luận phổ biến mà các chính trị gia sử dụng để kìm hãm sự phát triển của CBDC, đề xuất giải pháp giảm thiểu sự phản kháng chính trị đối với sự phát triển CBDC của NHTW.
Hình 1: Thực trạng phát triển CBDC trên thế giới tính đến tháng 6/2025
Nguồn: www.cbdctracker.org
Thái độ chính trị ảnh hưởng đến sự phát triển của CBDC như thế nào?
Yếu tố chính trị ảnh hưởng đến sự phát triển của CBDC thông qua thái độ của các chính trị gia. Cụ thể, thái độ hoặc hành vi của một chính trị gia có thể ảnh hưởng đến chính sách của Chính phủ đối với hoạt động đổi mới sáng tạo về công nghệ, cũng như tác động nhất định đến sự phát triển của CBDC. Điều này có thể xảy ra theo nhiều cách khác nhau, nhưng cơ bản được thể hiện trên một số khía cạnh chính trị như sau:
Thứ nhất, một số lượng lớn các chính trị gia cảm thấy không hài lòng với CBDC nhưng lại thiếu bằng chứng khoa học để chứng minh điều này, có thể hình thành một liên minh để phản đối CBDC và thông qua luật pháp phản đối việc ban hành CBDC.
Thứ hai, khi thời gian bầu cử đến gần, một số chính trị gia có thể lợi dụng những quan điểm tiêu cực của người dân về CBDC và sử dụng điều đó làm lý do hoặc điểm tựa để thúc đẩy lệnh cấm phát hành CBDC nhằm làm hài lòng cử tri của họ và giành được nhiều phiếu bầu hơn trong cuộc bầu cử.
Thứ ba, hệ tư tưởng đảng phái được chia thành các chính trị gia cánh tả ủng hộ người nghèo và tầng lớn lao động, và các chính trị gia cánh hữu ủng hộ phúc lợi của giới tư bản. Các chính trị gia trong một đảng cánh tả sẽ phản đối việc phát triển CBDC nếu họ nhận thấy rằng việc sử dụng CBDC sẽ dẫn đến việc giảm sử dụng lao động trong lĩnh vực xử lý thanh toán, và sẽ làm tăng tỷ lệ thất nghiệp, gây bất lợi cho lực lượng lao động và giai cấp công nhân trong nước.
Cuối cùng, tình hình tài chính của Chính phủ có thể ảnh hưởng đến thái độ của các chính trị gia đối với việc phát triển dự án CBDC của NHTW. Nếu các chính trị gia nhận thức được rằng Chính phủ không đủ nguồn thu, họ sẽ phản đối mạnh mẽ việc phát triển CBDC và chỉ thị cho NHTW gác lại kế hoạch phát triển và phát hành CBDC với lý do dự án CBDC quá tốn kém chi phí, nguồn lực, và Chính phủ sẽ chuyển hướng nguồn lực tài chính eo hẹp của mình sang các mục tiêu quan trọng khác.
Những lập luận chính trị phổ biến được sử dụng để kìm hãm sự phát triển CBDC của NHTW
Vi phạm quyền riêng tư của người dân như một lập luận chính trị để kìm hãm sự phát triển CBDC của NHTW. Điển hình như các chính trị gia ở Anh và Hoa Kỳ đã bày tỏ lo ngại mạnh mẽ về những rủi ro liên quan đến quyền riêng tư của người tiêu dùng về việc sử dụng CBDC của NHTW trong xã hội. Họ hiểu rằng CBDC của NHTW là tiền pháp định kỹ thuật số do NHTW phát hành và kiểm soát. Tuy nhiên, mối quan tâm lớn nhất của họ đối với CBDC của NHTW là việc sử dụng CBDC sẽ cho phép NHTW giám sát mọi hoạt động tài chính cá nhân của người dân, NHTW có thể sử dụng những thông tin thu được từ việc theo dõi và giám sát hoạt động tài chính cá nhân của người dân để tác động đến các lựa chọn tài chính hoặc hành vi chi tiêu của người tiêu dùng. Điều này có nghĩa là NHTW phát hành CBDC sẽ biết mọi thông tin về giao dịch mua bán của khách hàng. Chính vì lý do này, các chính trị gia đã đi đến lập luận rằng: CBDC nên bị cấm phát hành vì nó cho phép NHTW giám sát hoạt động tài chính cá nhân và gây nguy hiểm cho quyền riêng tư của người tiêu dùng.
Phát hành CBDC là một bước tiến gần hơn đến một Chính phủ toàn cầu. Tại Anh và Hoa Kỳ, nhiều công dân đã bày tỏ quan ngại rằng CBDC là một bước tiến gần hơn đến việc hình thành một loại tiền tệ toàn cầu cho một Chính phủ toàn cầu. Một số chính trị gia, ngay cả khi không bị áp lực từ cử tri của họ, đã coi việc phát hành CBDC của NHTW là một nỗ lực đưa người dân đến gần hơn với một Chính phủ toàn cầu trong tương lai, nơi chỉ một loại tiền tệ toàn cầu được sử dụng bởi tất cả người dân. Niềm tin này là nguyên nhân hàng đầu gây ra sự phản đối chính trị đối với sự phát triển của CBDC.
NHTW không nên tham gia vào hoạt động đổi mới lĩnh vực thanh toán kỹ thuật số. Theo quan điểm này, một số nhà bình luận chính trị cho rằng hoạt động đổi mới thanh toán kỹ thuật số chỉ nên được thực hiện bởi các chủ thể trong khu vực tư nhân, như ngân hàng và các công ty Fintech, những tổ chức được xem là hiệu quả và nhanh nhạy, linh hoạt hơn NHTW trong việc thích ứng với việc phát triển, ứng dụng và quản lý các hoạt động đổi mới sáng tạo kỹ thuật số và/hoặc tài chính số. Điều này hàm ý rằng NHTW không nên tạo ra CBDC như một hình thức đổi mới thanh toán kỹ thuật số. Hệ quả là các NHTW sẽ tụt hậu trong việc đổi mới hoạt động thanh toán và sẽ phải trả phí ngân hàng cao để thực hiện thanh toán cho các đối tác và khách hàng của mình, do không có hệ thống thanh toán kỹ thuật số riêng được hỗ trợ bằng CBDC của NHTW hoặc công nghệ Blockchain.
Việc phát triển CBDC của NHTW là lãng phí thời gian, nguồn lực và tiền bạc. Theo quan điểm chính trị này, lý do là những vấn đề mà CBDC muốn hướng đến như loại trừ tài chính (financial exclusion) và hoạt động thanh toán kém hiệu quả, có thể được giải quyết bằng các giải pháp thanh toán hiện có như thẻ ngân hàng hoặc các giải pháp thanh toán dựa trên ứng dụng của ngân hàng. Cũng có quan điểm lập luận rằng bất kỳ nỗ lực nào của con người và nguồn lực tài chính được dành cho việc phát hành CBDC của NHTW sẽ dẫn đến sự trùng lặp với những gì đã có, sẽ lãng phí thời gian, nguồn lực và người dân có thể không quan tâm đến việc sử dụng CBDC của NHTW vì CBDC có thể sẽ không mang đến khả năng tiếp cận tài chính hoặc tín dụng tốt hơn so với các tổ chức tài chính truyền thống (ngân hàng).
NHTW mất đi động lực phát triển dự án CBDC sau khi Chính phủ thay đổi cơ cấu tổ chức. Động lực phát triển CBDC của NHTW có thể tăng lên khi Chính phủ đương nhiệm hoàn toàn ủng hộ việc phát hành và sử dụng CBDC. Tuy vậy, động lực này có thể giảm đáng kể khi có sự thay đổi trong bộ máy Chính phủ. Theo đó, Chính phủ mới có thể không yêu cầu/bắt buộc NHTW phải triển khai dự án CBDC, nhưng cũng có thể ra thông báo hoặc chỉ thị cho NHTW rằng không thấy có nhu cầu cấp thiết về CBDC và việc phát hành CBDC là chưa phù hợp, khả thi ở thời điểm hiện tại. Điều này buộc NHTW phải tạm dừng phát triển CBDC và do đó làm giảm đông lực triển khai dự án phát hành đồng tiền kỹ thuật số này.
Các chiến lược giúp giảm sự phản kháng chính trị đối với CBDC
Các NHTW có thể triển khai một số chiến lược để giảm thiểu sự phản kháng chính trị khi phát triển và phát hành CBDC, bao gồm:
NHTW cần một “bố già”
Một NHTW đang gặp phải sự phản đối chính trị mạnh mẽ trong việc phát triển và phát hành CBDC sẽ cần một “bố già” chính trị, người có thể sử dụng nguồn lực tài chính và ảnh hưởng chính trị của mình để thay đổi thái độ của các chính trị gia phản đối hoặc có quan điểm không ủng hộ/khuyến khích phát triển dự án CBDC. Ở đây, cụm từ “bố già” có thể hiểu là một cá nhân quyền lực, được xã hội và chính trị kính trọng (đơn cử như Tổng thống) hoặc có thể là một thể chế chính trị có thể thay đổi lập trường chính trị. Trong cả hai trường hợp, “bố già” sẽ hoạt động sau hậu trường và sử dụng các phương pháp ít phô trương hơn để giảm thiểu sự phản đối chính trị đối với việc triển khai và phát hành CBDC cho đến khi CBDC chính thức được giới chính trị chấp nhận.
Thỏa hiệp chính trị
Nếu như “bố già” có thể thay đổi thái độ của các chính trị gia chống lại CBDC để họ chuyển sang chấp nhận CBDC, thì các chính trị gia này sẽ yêu cầu NHTW phát hành CBDC với điều kiện NHTW sẽ không sử dụng CBDC để giám sát hoạt động tài chính cá nhân hoặc tác động đến hành vi chi tiêu của người dân bằng cách triển khai tiền CBDC có thể lập trình (programming CBDC). NHTW sẽ chấp nhận các điều kiện như vậy như một thỏa hiệp chính trị và phải tuân thủ nghiêm ngặt các điều kiện đó. Ngoài ra, các điều kiện bổ sung đi kèm khác cũng có thể đặt ra cho NHTW và buộc NHTW phải tuân thủ trong quá trình phát triển CBDC.
Nâng cao truyền thông chính sách về CBDC của NHTW
Các NHTW cần thực hiện công tác tuyên truyền, truyền thông chính sách rõ ràng về CBDC với mục tiêu, lợi ích và rủi ro của CBDC đến công chúng và các chính trị gia để họ có thể nắm bắt thông tin một cách đầy đủ, công khai, minh bạch. Cùng với đó, NHTW cũng cần tăng cường truyền thông các biện pháp đã được áp dụng để giảm thiểu các rủi ro liên quan đến phát hành CBDC. Điều này rất quan trọng vì các chính trị gia hiểu rõ động cơ phát hành CBDC, lợi ích của CBDC đối với người dân và các biện pháp cần được áp dụng để ngăn ngừa, giảm thiểu rủi ro, khi đó sự phản đối của họ đối với việc phát triển và phát hành CBDC sẽ giảm bớt. Do vậy, việc NHTW làm tốt công tác truyền thông chính sách về CBDC có thể giúp thay đổi thái độ chính trị tích cực của các chính trị gia theo hướng ủng hộ việc phát hành CBDC thay vì phản đối.
Hàm ý chính sách đối với NHTW
Hiện nay, các cơ quan quản lý tài chính- tiền tệ và NHTW trên thế giới đang tiếp cận CBDC theo nhiều cách khác nhau và quan điểm đối với việc phát triển, phát hành CBDC cũng có sự khác biệt giữa các quốc gia do điều kiện thực tiễn và thể chế chính trị khác nhau. Bên cạnh những lợi ích mà CBDC do NHTW phát hành có thể đem lại, những rủi ro đi kèm từ việc phát triển dự án CBDC cũng cần được NHTW xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn hệ thống tài chính - tiền tệ của mình. Trong bối cảnh tình hình địa chính trị toàn cầu ngày càng có diễn biến phức tạp, khó lường và bất chấp sự phản đối chính trị đối với việc phát hành CBDC của NHTW, cần phải nhấn mạnh rằng: CBDC là một trong những sáng kiến đột phá để nâng cao nhận thức của các NHTW và cải thiện phúc lợi của người dân. CBDC cũng là “cửa ngõ” để một quốc gia chấp nhận tiền mã hóa và là giải pháp để Chính phủ hiểu và nắm bắt những giá trị tiềm năng của công nghệ Blockchain và tokenization. Những lợi ích này rất tiềm năng và dự án CBDC mang tầm quốc gia, có thể tác động đến hoạt động ổn định, bền vững của thị trường tài chính tiền tệ nói chung và nền kinh tế quốc gia nói riêng, nên quan điểm chính trị đối với vấn đề này là rất quan trọng, nhiều yếu tố tác động cần được các cấp có thẩm quyền xem xét, đánh giá tác động kỹ lưỡng, sâu sắc để hạn chế rủi ro phát sinh trong quá trình triển khai. Mặt khác, các NHTW cũng cần xem xét một cách nghiêm túc những vấn đề quan ngại mà các chính trị gia đã đề cập về CBDC và đề xuất giải pháp cho những lo ngại đó, bởi vì việc phát triển và phát hành CBDC sẽ không đảm bảo thành công nếu không có sự ủng hộ chính trị mạnh mẽ đối với NHTW, cơ quan tham mưu triển khai dự án CBDC quốc gia.
Trong tương lai, các nghiên cứu chuyên sâu về chủ đề này có thể tập trung vào tác động văn hóa đến việc áp dụng CBDC ở một số quốc gia, hay CBDC có thể cản trở sự phát triển của Stablecoin như thế nào.
NMĐ (Theo MPRA 2025)