Nhóm biên tập: Chủ biên: TS Nguyễn Thị Kim Thanh + ThS. Đinh Xuân Hà + ThS. Nguyễn Thị Hiền + ThS. Phạm Hà Phương + ThS. Nguyễn Thị Hoàng Anh + CN. Nguyễn Thùy Linh + CN. Ngô Thị Minh Thu
|
|
Địa chỉ liên hệ: Viện Chiến lược Ngân hàng Tầng 7 – Trụ sở NHNN 25 Lý Thường Kiệt – Hoàn Kiếm – Hà Nội Tel: 39392196 Fax: 39361271 Email: vienchienluoc@gmail.com |
Cho vay tiêu dùng, theo cách hiểu phổ biến, được xem là các khoản cho vay cá nhân dùng cho mục đích mua sắm những hàng hóa và dịch vụ phi đầu tư (thường trên cơ sở không có tài sản bảo đảm) loại trừ cho vay mua nhà hay bất động sản, bao gồm: cho vay qua thẻ tín dụng, cho vay mua ô tô, cho vay mua các đồ dùng thiết bị gia đình, cho vay phục vụ các hoạt động như giáo dục, chăm sóc sức khỏe, đám cưới, du lịch hay các mục đích khác. Ra đời trước tiên từ thị trường Bắc Mỹ và Châu Âu, trong vòng chưa đầy 20 năm trở lại đây, hoạt động cho vay tiêu dùng đã có tốc độ phát triển nhanh chóng. Số liệu thống kê năm 2012 cho thấy tổng cộng đã có hơn 25 nghìn tỷ USD dư nợ cho vay tiêu dùng ở hai khu vực này. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh chóng trong hoạt động cho vay tiêu dùng lại được ghi nhận tại các thị trường mới nổi (bao gồm cả Mỹ La tinh, châu Á - Thái Bình Dương, Đông Âu, Trung Đông và Châu Phi), đã tạo nên những lực đẩy quan trọng đối với thị trường cho vay tiêu dùng toàn cầu trong giai đoạn gần đây.
Có thể thấy sự ra đời của hoạt động cho vay tiêu dùng là một kết quả tất yếu của quá trình phát triển của nền kinh tế. Nhu cầu vay tiêu dùng đã luôn tồn tại, song sự kém linh hoạt của các cơ chế cho vay và trả nợ trong quá khứ, khi mà các sản phẩm cho vay còn đơn điệu và kém phù hợp, đã khiến cho các nhu cầu vay tiêu dùng không được đáp ứng. Công nghệ thông tin đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hỗ trợ ra đời các sản phẩm cho vay tiêu dùng, cải thiện đáng kể năng lực của các nhà cung cấp trong việc quản lý các khoản vay, đồng thời cho phép thực thi những cơ chế trả nợ linh hoạt và phù hợp hơn. Cho vay tiêu dùng đã phát triển nhanh chóng như một xu hướng tất yếu mang tính thời đại.
Dựa trên kết quả khảo sát hoạt động cho vay tiêu dùng tại Việt Nam vào tháng 6 năm 2013 được tiến hành trên 5 tỉnh thành trong cả nước bao gồm Hà Nội, Tp.Hồ Chí Minh, Tp. Đà Nẵng, Bắc Giang và Hải Dương, cùng với sự tham gia của hơn 100 chi nhánh NHTM và các công ty tài chính tiêu dùng, đã cho thấy, thị trường cho vay tiêu dùng tại Việt Nam cũng đang đi theo xu hướng phát triển chung của thế giới, với sự mở rộng nhanh chóng dư nợ cho vay tiêu dùng và đa dạng hóa các sản phẩm cho vay tiêu dùng trong một vài năm trở lại đây. Hầu hết các TCTD tham gia vào chương trình khảo sát đều cho thấy một mức độ quan tâm đặc biệt cao từ phía Ban quản lý cấp cao đối với việc phát triển cho vay tiêu dùng, và coi đây là một trong những hoạt động chiến lược trong định hướng phát triển của tổ chức.
Tuy nhiên, bên cạnh xu hướng phát triển mạnh mẽ đó thì cho vay tiêu dùng vẫn là chủ đề gây nhiều tranh cãi trên phạm vi thế giới, cũng như ở thị trường Việt Nam. Các vấn đề như lãi suất cho vay tiêu dùng, chi phí hoạt động và rủi ro từ các tổ chức cho vay tiêu dùng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các khách hàng vay tiêu dùng… vẫn là những chủ đề nóng trong nghiên cứu cũng như tranh luận chính sách.
Nhận thức được sự quan trọng của việc tạo lập khuôn khổ pháp lý cho hoạt động cho vay tiêu dùng, về phía cơ quan quản lý nhà nước, ngày 30/1/2013, Thống đốc NHNN Việt Nam đã ký Quyết định số 258/QĐ-NHNN phê duyệt Chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật NHNN năm 2013, theo đó quyết định xây dựng Thông tư hướng dẫn cho vay tiêu dùng. Thông tư này ra đời nhằm tạo môi trường pháp lý đầy đủ và thống nhất cho các loại hình tổ chức tín dụng thực hiện cho vay tiêu dùng an toàn, hiệu quả, hỗ trợ cho thị trường cho vay tiêu dùng phát triển mạnh mẽ hơn nữa và tác động tích cực lên sự phát triển ổn định của nền kinh tế.
Trong khuôn khổ Chương trình hỗ trợ quản lý hoạt động cho vay tiêu dùng hiệu quả, Viện Chiến lược Ngân hàng phối hợp với Cơ quan thanh tra giám sát ngân hàng đã tiến hành khảo sát thực tế trong nước để có những thông tin phục vụ cho việc xây dựng Thông tư quy định về hoạt động cho vay tiêu dùng. Cuộc khảo sát đã được tiến hành từ ngày 10/6 đến ngày 25/6 trên địa bàn 5 tỉnh thành phố trong cả nước bao gồm: Hải Dương, Bắc Giang, Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh. Sau khi cuộc khảo sát kết thúc, nhóm nghiên cứu tiếp tục nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ các chuyên gia tư vấn của Tập đoàn Pricewaterhouse Cooper qua một số buổi tọa đàm về kinh nghiệm quốc tế đối với hoạt động cho vay tiêu dùng, để có sự so sánh, đối chiếu với thực tiễn Việt Nam và rút ra các bài học kinh nghiệm phù hợp.
Tổng kết từ quá trình nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và khảo sát thực tế thị trường Việt Nam, chúng tôi xin cung cấp đến bạn đọc cuốn sách chuyên khảo “Hoạt động cho vay tiêu dùng: Kinh nghiệm quốc tế; Thực trạng và khuyến nghị chính sách cho Việt Nam”. Cuốn sách này sẽ cung cấp cho bạn đọc những nét chính về những thông lệ quốc tế trong lĩnh vực cho vay tiêu dùng như sự phát triển của thị trường, mô hình hoạt động cũng như rủi ro đối với các công ty tài chính tiêu dùng, lãi suất cho vay tiêu dùng, một số biện pháp để bảo vệ người đi vay và tổ chức cho vay, duy trì thị trường an toàn, ổn định. Đồng thời, chúng tôi cũng tiến hành mô tả những nét chi tiết về hoạt động cho vay tiêu dùng tại Việt Nam hiện nay bao gồm: khuôn khổ pháp lý điều chỉnh hoạt động cho vay tiêu dùng, hoạt động cho vay tiêu dùng tại các ngân hàng thương mại và các công ty tài chính tiêu dùng, từ đối tượng khách hàng, cơ cấu sản phẩm, đến quy trình cho vay và quản trị rủi ro… Thông qua đó, chúng tôi kỳ vọng có thể cung cấp cho bạn đọc những hiểu biết cơ bản về hoạt động cho vay tiêu dùng trên thế giới cũng như tại thị trường Việt Nam, đồng thời cũng rút ra một số khuyến nghị chính sách phù hợp để có thể thúc đẩy thị trường cho vay tiêu dùng Việt Nam phát triển hiệu quả hơn nữa trong giai đoạn tới.
So với lịch sử phát triển lâu dài của hoạt động tín dụng nói chung, thì cho vay tiêu dùng mới chỉ ở giai đoạn đầu khởi phát. Xung quanh đó vẫn còn tồn tại rất nhiều những quan điểm trái chiều về các vần đề thuộc về cho vay tiêu dùng, làm sao để duy thị trường phát triển lành mạnh và hiệu quả, cũng như tạo ra những tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia. Vì vậy, chúng tôi cũng mong muốn nhận được những quan điểm đóng góp từ phía các bạn đọc, để có thể tiếp tục hoàn thiện nghiên cứu của mình.
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU i
DANH MỤC BẢNG, ĐỒ THỊ iv
PHẦN I: CHO VAY TIÊU DÙNG – NHỮNG KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
CHƯƠNG I: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HOẠT ĐỘNG CHO VAY TIÊU DÙNG 1
1.1. Sự ra đời của các hoạt động cho vay tiêu dùng tại Mỹ 2
1.2. Quy mô và tốc độ tăng trưởng thị trường cho vay tiêu dùng toàn cầu 6
1.3. Các sản phẩm cho vay tiêu dùng chủ yếu 8
CHƯƠNG II: CÔNG TY TÀI CHÍNH TIÊU DÙNG 11
2.1. Mô hình kinh doanh của công ty tài chính tiêu dùng 11
2.2. Hồ sơ rủi ro của các các công ty tài chính tiêu dùng 15
2.3. Yêu cầu về giám sát đối với các công ty tài chính tiêu dùng 28
CHƯƠNG III: LÃI SUẤT TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG 31
3.1. Lãi suất trong cho vay tiêu dùng 31
3.2. Tỷ suất thu lợi thường niên APR theo Hướng dẫn cho vay tiêu dùng của Ủy ban Châu Âu 34
3.3. Hạn chế lãi suất cho vay tiêu dùng – Kinh nghiệm của Nhật Bản 36
3.4. Tác động của hạn chế lãi suất - kết quả điều tra từ EU 39
CHƯƠNG VI: NỢ NẦN QUÁ MỨC - NÂNG CAO HIỂU BIẾT TÀI CHÍNH – VÀ CHO VAY CÓ TRÁCH NHIỆM 41
4.1. Nợ nần quá mức 41
4.2. Giáo dục và nâng cao hiểu biết tài chính cho người dân 43
4.3. Cho vay có trách nhiệm, nguyên tắc và các cấu phần cơ bản 48
4.4. Hướng dẫn cho vay tiêu dùng tại Châu Âu – các điều khoản bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và công ty cho vay 52
PHẦN II:THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CHO VAY TIÊU DÙNG TẠI VIỆT NAM
CHƯƠNG V: KHUNG KHỔ PHÁP LÝ ĐIỀU CHỈNH HOẠT ĐỘNG CHO VAY TIÊU DÙNG HIỆN NAY 59
5.1. Điều kiện thành lập công ty tài chính tiêu dùng 60
5.2. Phạm vi hoạt động của công ty tài chính tiêu dùng 62
5.3. Điều kiện mở chi nhánh và văn phòng đại diện 62
5.4. Phân cấp quản lý hoạt động của công ty tài chính tiêu dùng 63
5.5. Phương thức cho vay tiêu dùng 64
5.4. Tỷ lệ bảo đảm an toàn 66
CHƯƠNG VI: THỰC TRẠNG CHO VAY TIÊU DÙNG TẠI VIỆT NAM 67
6.1. Quy mô thị trường và tốc độ tăng trưởng 67
6.2. Sản phẩm tài chính tiêu dùng chủ đạo 69
6.3. Các nhóm khách hàng mục tiêu 71
6.4. Phương thức tiếp cận khách hàng và mạng lưới cho vay 74
6.5. Mục đích vay tiêu dùng 75
3.6. Thời hạn cho vay tiêu dùng 76
6.7. Hạn mức cho vay tiêu dùng 76
6.8. Lãi suất cho vay tiêu dùng và phí phạt trả trước hạn 78
6.9. Tỷ lệ nợ xấu cho vay tiêu dùng 83
6.10. Quy trình cấp tín dụng 85
6.11. Nguồn vốn cho vay tiêu dùng 94
6.12. Quản trị rủi ro tín dụng tiêu dùng 95
6.13. Mức độ hài lòng của khách hàng 97
6.14. Sự khác biệt trong hoạt động cho vay tiêu dùng của NHTM và các công ty tài chính tiêu dùng 98
CHƯƠNG VII: TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN CHO VAY TIÊU DÙNG TẠI VIỆT NAM 101
7.1. Môi trường vĩ mô 101
7.2. Thu nhập của người dân 103
7.3. Triển vọng từ phía nhà cung cấp 104
CHƯƠNG VIII: KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG 109