Thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt: Vì một nền tài chính vững mạnh

Hành lang pháp lý và hạ tầng công nghệ - nền móng cho thanh toán không dùng tiền mặt

Trên cơ sở các chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, NHNN đã nghiên cứu, ban hành theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành một số chính sách, hành lang pháp lý tạo thuận lợi cho việc phát triển TTKDTM.

Theo đó, NHNN đã phối hợp với các Bộ, ngành liên quan hoàn thiện trình Chính phủ Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 101/2012/NĐ-CP về TTKDTM, dự thảo Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng nhằm tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động thử nghiệm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong việc cung ứng các sản phẩm dịch vụ ngân hàng nói chung hoạt động thanh toán nói riêng.

Nhằm thúc đẩy, tạo điều kiện cho các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, ứng dụng khoa học công nghệ trên cơ sở tận dụng thành tựu của CMCN 4.0, NHNN đã hoàn thiện, trình Chính phủ dự thảo Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng. NHNN cũng đã ban hành Chỉ thị 02/CT-NHNN ngày 13/01/2022 về đẩy mạnh chuyển đổi số và đảm bảo an ninh, an toàn thông tin trong hoạt động ngân hàng.

Để thúc đẩy TTKDTM, phổ cập tài chính, NHNN phối hợp các Bộ ngành liên quan trình Chính phủ ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 9/3/2021 về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông để thanh toán cho các dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile-Money). Về lợi ích, có thể thấy, dịch vụ Mobile-Money sẽ góp phần phát triển hoạt động TTKDTM, tăng cường việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính, đặc biệt tại khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa; mở rộng thêm kênh TTKDTM trên thiết bị di động; mang lại tiện ích cho người sử dụng; tiết giảm chi phí; giáo dục, phổ cập kiến thức tài chính toàn diện cho toàn dân. Thông qua đó, người sử dụng sẽ dần quen với sử dụng các dịch vụ tài chính chính thức khác tại các ngân hàng và các tổ chức trung gian thanh toán.

Đồng thời, NHNN đã ban hành thông tư hướng dẫn các ngân hàng mở tài khoản thanh toán, thẻ ngân hàng cho khách hàng bằng phương thức điện tử - eKYC (Thông tư số 16/2020/TT-NHNN ngày 04/12/2020 sửa đổi Thông tư 23/2014/TT-NHNN), qua đó cho phép người dân mở tài khoản, thẻ mà không cần đến trực tiếp ngân hàng; ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật thanh toán như mã QR code, thẻ chíp nội địa tạo thuận lợi cho kết nối thanh toán liên thông, giảm chi phí chấp nhận thanh toán.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định 06/QĐ-TTg ngày 6/1/2022 phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử để phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025 và tầm nhìn đến năm 2030 (gọi tắt là Đề án 06). Thực hiện đề án này, ngành ngân hàng đã tích cực phối hợp với Bộ Công an xây dựng các phương án triển khai, kết nối, khai thác thông tin dân cư, dữ liệu dân cư tại các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; khai thác thẻ căn cước công dân gắn chíp, cũng như tài khoản định danh điện tử để phục vụ cho dịch vụ ngân hàng.

Có thể nói đến nay, nhiều ngân hàng đã phối hợp với C06 (Bộ Công an) thử nghiệm thành công các giải pháp xác thực người dùng thông qua căn cước công dân gắn chíp; định danh khách hàng từ xa qua mạng internet để mở tài khoản; xác thực định danh khách hàng giao dịch tại ATM. Đây là thay đổi, cải tiến rất đáng kể. Trước đây, khách muốn rút tiền ở ATM thì phải có thẻ ATM. Tuy nhiên ngày nay, nhiều ngân hàng đã phối hợp với C06 triển khai thành công việc rút tiền tại ATM mà không cần thẻ ATM, chỉ cần sử dụng căn cước công dân gắn chíp để rút tiền tại ATM mà không cần ra ngân hàng. Việc này nâng độ an ninh, bảo mật cho người dùng cao hơn trước rất nhiều.

Không những thế, hoạt động thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng tiếp tục được đẩy mạnh. NHNN tiếp tục phối hợp các Bộ, ngành, cơ quan liên quan triển khai nhiều chính sách thúc đẩy TTKDTM đối với dịch vụ công, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, giáo dục, đồng thời đẩy mạnh triển khai kết nối, tích hợp thanh toán trên Cổng dịch vụ công Quốc gia; chỉ đạo NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố về việc phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành trên địa bàn triển khai các giải pháp thúc đẩy TTKDTM theo Quyết định số 1813/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ  phê duyệt Đề án phát triển TTKDTM tại Việt Nam giai đoạn 2021 – 2025, trong đó tập trung vào các giải pháp thúc đẩy thanh toán điện tử trong khu vực chính phủ, dịch vụ hành chính công, lĩnh vực y tế, giáo dục, điện, nước...

Cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ TTKDTM, nhất là thanh toán điện tử, tiếp tục được chú trọng đầu tư, nâng cao chất lượng, phát huy hiệu quả, đáp ứng tốt hơn nhu cầu thanh toán ngày càng tăng của xã hội và thích ứng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng (TTĐTLNH) tiếp tục được nâng cấp theo hướng tập trung, hiện đại, đóng vai trò là hệ thống thanh toán xương sống quốc gia, kết nối với các hệ thống khác trong nền kinh tế.

Về phía các NHTM, thời gian qua cũng không ngừng đầu tư, nâng cấp hạ tầng công nghệ, tăng kết nối giữa các ngành, lĩnh vực, phát triển nhiều sản phẩm, dịch vụ trên nền tảng số, gia tăng tiện ích cho khách hàng khi sử dụng dịch vụ thanh toán không tiền mặt.

Thanh toán không tiền mặt ngày càng phổ biến

Với nhiều chính sách, giải pháp tích cực, hoạt động thanh toán trong nền kinh tế được diễn ra an toàn, hiệu quả, thông suốt; các chỉ số TTKDTM tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Theo Vụ Thanh toán (NHNN), kết quả TTKDTM trong 10 tháng đầu năm 2021 so với cùng kỳ năm 2020: giao dịch qua POS tăng tương ứng 14,25% và 12,6% về số lượng và giá trị giao dịch; qua kênh Internet tăng tương ứng 49,39% và 29,14%; qua kênh điện thoại di động tăng tương ứng 72,67% và 85,09%; thanh toán qua kênh QR code tăng tương ứng 54,24% và 120,64% với hơn 90.000 điểm chấp nhận thanh toán qua QR code...TTKDTM trong 10 tháng đầu năm 2022 tiếp tục đạt mức tăng trưởng cao so với cùng kỳ năm 2021. Giao dịch qua Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tăng trên 4,60% về số lượng và tăng trên 33,06% về giá trị; qua Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử tăng 99,79% về số lượng và 106,09% về giá trị; giao dịch TTKDTM tăng 87% về số lượng và 34% về giá trị; qua kênh Internet tăng 86,9% về số lượng và 40,4% về giá trị; qua kênh điện thoại di động tăng tương ứng 115,9% và 97,2%; qua phương thức QR code tăng tương ứng 169,4% và 204,7%. ​

Hạ tầng thanh toán tiếp tục được đầu tư, phát triển, đến cuối tháng 10/2022, số lượng ATM trên toàn thị trường đạt 20.853 máy, số lượng POS đạt 395.995 máy (tăng tương ứng 3,79% và tăng 29,98% so với cùng kỳ năm 2021). Về tổng số đơn vị chấp nhận thẻ, hiện nay có đến hơn 14.500 đơn vị chấp nhận thẻ. Đây là lợi thế rất tốt để phục vụ việc TTKDTM.

Đối với dịch vụ Mobile-Money, cuối tháng 9/2022, khách hàng thí điểm là 2,34 triệu tài khoản, trong đó có 1,62 triệu tài khoản mở ở khu vực nông thôn, hải đảo, chiếm 69,23% tổng số tài khoản Mobile-Money. Về địa điểm phát triển kinh doanh của Mobile Money, cho đến thời điểm hiện tại, 3 đơn vị được cung cấp thí điểm (Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội Viettel, Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam VNPT và Tổng công ty Viễn thông MobiFone) có đến hơn 82.200 điểm giao dịch kinh doanh được thiết lập. Về giao dịch, tổng giá trị Mobile Money cho đến thời điểm hiện tại có khoảng 15 triệu giao dịch với tổng số khoảng gần 950 tỷ đồng.

Có thể nói, Việt Nam đã đạt được rất nhiều thành công trong việc triển khai TTKDTM, trong đó TTKDTM đã lan tỏa tới các khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, hải đảo.

Tuy nhiên, quá trình triển khai gặp không ít khó khăn, vướng mắc. Trong đó phải kể đến thói quen, tâm lý sử dụng tiền mặt, tâm lý e ngại của một bộ phận người dân, đặc biệt khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, người cao tuổi khi tiếp nhận công nghệ mới, e ngại về an toàn an ninh khi sử dụng thanh toán trực tuyến. Bên cạnh đó, mạng lưới chi nhánh và cơ sở hạ tầng thanh toán của các tổ chức cung ứng dịch vụ đa phần tập trung ở khu vực đô thị, trong khi ở khu vực nông thôn, mặc dù cũng phát triển, nhưng tốc độ phát triển chưa được như kỳ vọng. Một số sản phẩm dịch vụ TTKDTM chưa được thiết kế theo hướng hướng tới khách hàng, phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng khu vực nông thôn, do đó chưa phát huy được tối đa dịch vụ. Chưa kể, cơ sở pháp lý cho hoạt động ngân hàng đại lý hiện vẫn đang trong giai đoạn thí điểm. Cuối cùng là vấn đề về tội phạm công nghệ cao phát triển ngày càng nhiều, dẫn đến tâm lý e ngại sử dụng dịch vụ, đặc biệt đối với những người dân ở nông thôn, khu vực vùng sâu vùng xa.

Tiếp tục đồng bộ các giải pháp hiện thực hóa các mục tiêu phát triển TTKDTM giai đoạn 2021-2025

Tại Quyết định 1813 /QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển TTKDTM tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025 đã đề ra mục tiêu tổng quát như: nhằm tạo sự chuyển biến tích cực về TTKDTM trong nền kinh tế với mức tăng trưởng cao, đưa việc sử dụng các phương tiện TTKDTM trong xã hội thành thói quen của người dân ở khu vực đô thị và từng bước phát triển ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa; giảm chi phí xã hội liên quan đến tiền mặt…Mục tiêu cụ thể đến cuối năm 2025 giá trị TTKDTM gấp 25 lần GDP; tốc độ tăng trưởng bình quân về số lượng và giá trị giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt 20-25%/năm; tốc độ tăng trưởng bình quân về số lượng giao dịch qua kênh điện thoại di động đạt 50-80%/năm và giá trị giao dịch đạt 80-100%/năm; tốc độ tăng trưởng bình quân số lượng và giá trị giao dịch qua kênh Internet đạt 35-40%/năm; tỉ lệ cá nhân, tổ chức sử dụng phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt qua các kênh thanh toán điện tử đạt 40%...

Thời gian tới, để thúc đẩy TTKDTM, triển khai các giải pháp tại Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2021-2025, NHNN tiếp tục phối hợp với các Bộ, ngành liên quan triển khai thực hiện đồng bộ, có hiệu quả các giải pháp như:

Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về TTKDTM, trong đó tập trung nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện dự thảo các Thông tư hướng dẫn khi Nghị định về TTKDTM được Chính phủ ban hành.

Thứ hai, tiếp tục triển khai thực hiện các nội dung tại Quyết định số 810/QĐ-NHNN về Kế hoạch chuyển đổi số ngành ngân hàng nhằm đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của khách hàng trong kỷ nguyên số.

Thứ ba, tiếp tục phối hợp với các Bộ, ngành liên quan và chỉ đạo các NHTM, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán thúc đẩy TTKDTM cho các đối tượng hưởng chính sách an sinh xã hội.

Thứ tư, tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp phối hợp Bộ Công an để các NHTM có thể khai thác được các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, nhằm giúp cung cấp các sản phẩm tiện ích hơn cho người dân, cũng như thúc đẩy TTKDTM ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa, tạo thuận tiện hơn cho các khách hàng khi tiếp cận, sử dụng dịch vụ ngân hàng; đồng thời nghiên cứu triển khai các giải pháp để đa dạng các tổ chức cung ứng dịch vụ TTKDTM, cụ thể là phát triển các đại lý thanh toán tại vùng sâu, vùng xa.

Thứ năm, phối hợp các Bộ ngành liên quan tổng kết, đánh giá thí điểm, báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện thí điểm dịch vụ Mobile – Money để sớm có giải pháp, cơ chế quản lý khi thời gian thí điểm kết thúc.

Thứ sáu, NHNN tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông giáo dục tài chính với nhiều hình thức mới vừa dễ hiểu, vừa có tính lan tỏa cao, hướng đến đối tượng người yếu thế, khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, giới trẻ...Qua đó giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng cho người dân khi tiếp cận, sử dụng dịch vụ tài chính-ngân hàng trên môi trường điện tử, qua đó thúc đẩy TTKDTM và phổ cập tài chính.

Về hạ tầng thanh toán, NHNN tiếp tục chỉ đạo nâng cấp, hoàn thiện, phát triển hạ tầng chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử; mở rộng triển khai Hệ thống ACH (Hệ thống bù trừ điện tử tự động) tại Việt Nam theo hướng mở rộng sản phẩm dịch vụ và mở rộng kết nối các ngân hàng, các đơn vị cung cấp dịch vụ công; nghiên cứu xây dựng cơ sở liên kết giữa các ngân hàng, Fintech, Bigtech và chuỗi cửa hàng, trang thương mại điện tử…; cần có quy định chuẩn hóa các nền tảng, tiêu chuẩn sản phẩm, dịch vụ, đảm bảo tính đồng bộ, chia sẻ.

Ngành Ngân hàng cũng cần tăng cường đảm bảo an ninh, an toàn hệ thống công nghệ thông tin; bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng, lấy khách hàng làm trung tâm, công nghệ 4.0 làm nền tảng. Các ngân hàng cần chú ý biện pháp nghiệp vụ phòng chống rủi ro, phát hiện nghi vấn và phối hợp trao đổi với cơ quan chức năng để xử lý kịp thời; đồng thời đẩy mạnh truyền thông, cảnh báo các chiêu trò lừa đảo của tội phạm, nâng cao cảnh giác, kiến thức tài chính cho khách hàng nhằm bảo mật thông tin tài khoản và sử dụng dịch vụ thanh toán điện tử được an toàn.

Phương Linh