Tháng 10/2024, WB công bố báo cáo: “Đói nghèo, Thịnh vượng, Trái đất” nhằm thể chế hóa báo cáo năm 2022 về kết quả triển khai thực hiện ba mục tiêu cơ bản về xóa đói giảm nghèo kể từ khi xảy ra đại dịch Covid-19. Đây là báo cáo thứ hai kể từ sau đại dịch nhằm đánh giá kết quả xóa đói giảm nghèo và chia sẻ khó khăn trên toàn cầu, là công cụ trung tâm trong các nỗ lực hiện thực hóa tầm nhìn toàn cầu: Xây dựng thế giới không còn đói nghèo.
Báo cáo nhận định, với tốc độ yếu ớt như hiện nay, có thể phải mất hơn một thế kỷ mới có thể xóa bỏ đói nghèo, trong bối cảnh gần một nửa dân số toàn cầu (44%) đang sống dưới ngưỡng 6,85 USD/ngày (tính theo sức mua tương đương).
Cụ thể, thế giới không thể hoàn thành mục tiêu xóa bỏ tình trạng bần cùng (thu nhập dưới 2,15 USD/ngày) đến năm 2030, tập trung chủ yếu tại các nước thu nhập thấp tại khu vực Cận Sahara châu Phi. Hiện nay, gần 700 triệu người (8,5% dân số toàn cầu) đang sống với mức thu nhập dưới 2,15 USD/ngày. Đến năm 2030, khoảng 7,3% dân số toàn cầu vẫn chưa thoát khỏi tình trạng này.
Từ năm 1990, tăng trưởng kinh tế cao trên phạm vi toàn cầu đã góp phần đẩy lùi đói nghèo, nhất là tại Trung Quốc và Ấn Độ. Hai quốc gia này đã giúp trên 1 tỷ người thoát khỏi đói nghèo. Tuy nhiên, cuộc chiến chống đói nghèo đã chững lại trong những năm gần đây, khi thế giới phải vật lộn với những khó khăn chồng chất, từ xu hướng giảm tốc kinh tế, đại dịch, nợ nần tăng cao, đến các cú sốc bắt nguồn từ biến đổi khí hậu, mâu thuẫn và xung đột vũ trang.
Từ năm 2020, đại dịch Covid-19 bùng phát đã cản trở các nỗ lực xóa đói nghèo, khi các nước nghèo không đủ nguồn lực để đối phó với đại dịch Covid-19. Tiếp đó, xung đột vũ trang tại châu Âu và Trung Đông đã gây rối loạn các chuỗi cung ứng thực phẩm và năng lượng. Cách đây 2 năm, báo cáo chia sẻ khó khăn toàn cầu đã đưa ra kết luận đầy ảm đạm, khi đói nghèo tăng cao trở lại, chấm dứt khoảng ¼ thế kỷ thành công liên tục và nhấn chìm mục tiêu cắt giảm tỷ lệ đói nghèo bần cùng xuống 3% dân số toàn cầu vào năm 2030.
Những cú sốc này có nhiều khả năng sẽ kéo dài tiến trình giảm nghèo, với ngưỡng thu nhập 6,85 USD/ngày áp dụng đối với người nghèo tại các nước thu nhập trung bình cao, phải hơn 100 năm sau thế giới mới có hy vọng xóa bỏ toàn toàn tình trạng đói nghèo. Nói ngắn gọn, những năm 2020 được coi là thập niên mất mát không chỉ đối với những quốc gia nghèo, mà đối với toàn nhân loại.
Khó khăn và đói nghèo có nguy cơ sẽ cản trở các nỗ lực chống biến đổi khí hậu và mở rộng nhóm quốc gia có thu nhập trung bình cao. Vì thế, đói nghèo, thị vượng, và trái đất là ba trụ cột trong tam giác phát triển kinh tế. Để duy trì tiến triển chống đói nghèo một cách bền vững, cần tập trung nỗ lực vào hai trụ cột cơ bản còn lại. Trong thời đại chủ nghĩa dân túy kinh tế, đây là nhiệm vụ khó khăn, do nợ nần tăng cao và dân số gia hóa. Trên thực tế, nếu thiếu vắng khung khổ chính sách hợp lý, thành công của mỗi trụ cột là sự đánh đổi từ trụ cột còn lại.
Phân tích rút ra một số kết luận nghiêm túc cũng như bằng chứng rõ ràng là, nỗ lực giảm nghèo vẫn tiến triển tốt ngay cả trong điều kiện khó khăn. Cụ thể là, tình trạng đói nghèo bần cùng đã giảm xuống tỷ lệ 8,5% vào năm 2024 sau khi chạm đáy 8,8% trong mùa Covid-19. Tuy nhiên, tốc độ giảm nghèo không đồng đều, tỷ lệ đói nghèo bần cùng tại các nước nghèo vẫn cao hơn trước đại dịch (năm 2019) tới 1,0%.
Trên toàn thế giới, các Chính phủ cũng đạt được những tiến triển rõ rệt trong việc giảm dần tình trạng bất bình đẳng trong nước. Năm 2024, số lượng quốc gia bất bình đẳng cao đã giảm xuống con số thấp nhất trong 24 năm qua, giảm tổng cộng 1/3 số quốc gia nếu tính từ đầu thế kỷ này. Tuy nhiên, vẫn còn 1,7 tỷ người (20% dân số toàn cầu năm 2022) đang sinh sống tại các nước thuộc diện bất bình đẳng cao, tập trung tại Cận Sahara châu Phi và khu vực Mỹ Latinh và Caribê. 70% dân số toàn cầu đang sống tại các nước bất bình đẳng ở mức độ thấp hơn và chỉ 7% dân số toàn cầu đang sống tại các nước bất bình đẳng thấp.
Theo thống kê, khu vực Cận Sahara châu Phi chiếm tỷ trọng cao nhất về số người dễ bị tổn thương bởi thiên tai và biến đổi khí hậu, khi hầu hết các đối tượng dễ bị tổn thương bởi các hiện tượng thời tiết cực đoan cũng là nhóm người đối mặt với mức rủi ro rất cao. Trên toàn cầu, số người đối mặt với rủi ro ở mức cao do tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan tập trung tại khu vực nam Á với khoảng 32% dân số thuộc nhóm đối tượng này. Do đói nghèo và bất bình đẳng gắn kết với nhau, các nỗ lực kéo giảm tình trạng bất bình đẳng tại mỗi quốc gia sẽ thúc đẩy tiến trình giảm nghèo, là nền tảng của hòa bình và ổn định.
Các nước giàu đã có những tiến triển đáng kể trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu, trong khi các nước nghèo tụt hậu quá xa. Từ năm 2010, số người bị tác động bởi hiện tượng thời tiết cực đoan có xu hướng gia tăng trở lại, cả tại những nước nghèo đủ tiêu chuẩn vay vốn từ Hiệp hội Phát triển quốc tế (IDA) và tại những nước khác (ngoài IDA). Nhìn chung, các nước giàu đã bảo vệ người dân trong nước tránh được tác động của biến đổi khí hậu. Trái lại, các nước nghèo chỉ che chở được 1 trong 2 người khỏi rủi ro bắt nguồn từ hiện tượng thời tiết cực đoan.
Trong nhóm các nước có thu nhập trung bình, nhiều quốc gia đã thành công trong việc thoát khỏi nhóm các nước thu nhập thấp và có khả năng giảm nghèo bền vững. Tuy nhiên, hầu hết các nước thuộc nhóm quốc gia này đang chật vật trong việc duy trì động lực cần thiết để trở thành quốc gia thu nhập trung bình cao và cải thiện thu nhập lên trên ngưỡng nghèo 3,65 USD/ngày (áp dụng đối với các nước thu nhập trung bình) và 6,85 USD/ngày (áp dụng đối với các nước thu nhập trung bình cao).
Sự khác biệt này nhấn mạnh tầm quan trọng là phải có cách tiếp cận khác nhau trong việc quản lý quy tắc đánh đổi này tại nút giao Đói nghèo, Thịnh vượng, Trái đất. Cần ưu tiên hỗ trợ các nước nghèo để có thể đối phó bền vững với những biến động khó lường về thời tiết.
Để có thể xóa nghèo bền vững, cần có chính sách ưu tiên giành cho các nước nghèo theo mục tiêu dài hạn, cải thiện hệ thống y tế và giáo dục. Đồng thời, cần tránh nguy cơ biến các nước nghèo thành bãi thải công nghệ carbon lạc hậu, vốn được đánh giá là rất tốn kém và sẽ giảm hiệu quả trong tương lai.
Tại các nước nghèo, cần tập trung nỗ lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đầu tư phát triển nguồn nhân lực, tài chính và vật lực, có giải pháp hỗ trợ các gia đình nghèo nâng cao năng suất lao động và quản lý rủi ro. Đối với các nước thu nhập trung bình thấp, cần tập trung đầu tư thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chia sẻ thành quả đạt được, có giải pháp nâng cao hiệu quả của các chính sách cải thiện thu nhập, tăng cường tính bền vững trước các cú sốc và giảm khí thải nhà kính. Đối với các nước thu nhập trung bình cao và thu nhập cao (nhóm quốc gia gây ra 4/5 lượng khí thải carbon toàn cầu), cần nhấn mạnh tầm quan trọng của các nỗ lực giảm khí thải và các giải pháp giảm nhẹ tình trạng mất việc làm và những tổn thương ngắn hạn liên quan đến nỗ lực chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng thân thiện với môi trường.
Hoàng Thế Thỏa (Nguồn: WB tháng 10/2024)